Амарлингуй Хөөлгөгч

Яагаад би ардаа амаржуулах ёстой вэ?
Чөлөөт Орос намын тэргүүн Михаил Барщевскийтэй хийсэн ярилцлага

асуулт: Михаил Юрьевич, эцсийн эцэст та бол засгийн газрын хуулийн төлөөлөгч, өмгөөлөгч, бас "Хэзээ? Хаана? Юу?" нэврүүлгийн од гэдгийг бид мэднэ. Ингэхэд таны толгойлохоор болсон "Чөлөөт Оросын" нэр ус нь ч тэр, хэтийн заяа нь ч тэр, цаагуураа нэг тийм сэжигтэй чулуу хөөлгөсөн мэт санагдуулахгүй байна уу?

хариулт: Нэрийн тухайд гэвэл хоёрдугаар сарын 27-нд албан ёсны шийд гаргана. Мэдээж хэрэг, олон ардыг мунхаруулагч "Шудрага", "Нэгдмэл", "Чөлөөт" гэх мэт нэрсийн тухайд гэвэл, заримдаа би өөрөө ч төөрөлддөг. Одоогоор ярилцаж буй хэд хэдэн хувилбар бий, гэхдээ билиг тэмдгээ хэдийнэ сонгосон - ямар ч байсан гоёмсог цэцэг байхаар тогтсон.

а: Ингэхэд таныг юу хатгаад тайван суулгахгүй байна?

х: Яагаад өндөлзөх болов оо гэж үү? Үр ач нартаа ямар өв үлдээх вэ гэсэн бодол нэгэн удаа толгойд зурсхийн орж ирдэг юм байна. Мөнгө, үл хөдлөх хөрөнгө - мэдээж энэ бүхэн сайн хэрэг. Гэвч мөнгө ямар банкинд байх вэ, үл хөдлөх хөрөнгө ямар оронд байх вэ гэдэг илүү чухал асуудал босч ирж байна. Багдадын хаа нэгтээ, эсвэл Лукашенкогийн толгойлсон Белорусс улсад үл хөдлөх хөрөнгөө байршуулахыг би лав хувьдаа хүсэхгүй. Өөрөөр хэлбэл үл хөдлөх хөрөнгөө найдвартай оронд байршуулж байж дараа нь мөнгө, бизнес, нэр төр гээд бүх зүйл бий болно. Бидний өмнөөс хэн нэгэн ирээд ямар нэгэн зүйл хийнэ хэмээн хэдий болтол гараа хумхин хүлээж суух ёстой гэж? Тэгэхлээр жам ёсны зөв зам бол улс төрд ороод санаснаа хэрэгжүүлэхэд нөлөөлөх хэмжээний хүчтэй болохыг чармайн зүтгэх явдал юм.

"Бид жингийн цувааны гадна үлдээд бооролж байдаг жингэр болохыг хүсэхгүй байна"

а: Хэний хүчээр хэнд нөлөөлөх тухай яриад байгаагаа тодруулна уу?

х: Нийгмийн сорууд бол эрүүл саруул, оюунлаг, ажил хэрэгч, олигархи бус гэдэг нь тодорхой. Ёс суртахуун болон материаллаг гарлаараа. Эднийг өнгөн дээрээ хүлээн зөвшөөрдөг боловч тогтолцооноосоо гадуурхан зайлуулдаг. Хэрвээ тэд зохион байгуулалтанд ороод Думд үйл ажиллагаа явуулж байсан бол улс орон шал өөр замаар явах байсан. Бид ажил хэрэгч, оюунлаг хэсгийнхнийг төлөөлөн шаврын хаалт босгох, өөрөөр хэлбэл 25% нэмэх нь 1 санал авахыг зорьж байна. Хэрвээ бидэнд итгэл хүлээлгэвэл 25 хувиа авна. Эс бөгөөс танил тал, найз нөхдийнхөө 1-2 хувийн саналыг зулгаана. 

"Эрх баригчдад гомдолтой байна гэсэн яриа гадуур их тэнэж байна. Ёстой хэрэг алга, гайхалтай соёл, гайхамшигтай тархитай хамгийн баян улс мөртлөө хаа саагүй 50 - 60 дугаар байранд гэлдэрч явна."

Миний олон найзууд танилуудаасаа хэний төлөө саналаа өгөх вэ? хэмээн асуусан байдаг. Хариулт нь гэвэл: саналаа өгөх хүн байхгүй юм чинь хэний ч төлөө саналаа өгөхгүй гэжээ. Миний эргэн тойрныхон хэнд ч саналаа өгөхгүй. Ийм нөхцөлд яах ёстой вэ? Улиг болсон ёсоороо, Кремль сайн, нам бидний өмнөөс сэтгэж бидний ажлыг хийнэ гэх үү? Бид бүгдээрээ магтаал, сайшаал дунд живж байна. Өнөөгийн намуудын тэргүүнүүд ямар мэргэжилтэй хүмүүс вэ гээд дурын дундаж иргэдээс асуугаад үзээрэй. 99 хувь нь энэ асуултанд шууд бүдрэнэ гэдгийг зуун хувийн баталгаатай хэлж чадна. Харин манай дээд зөвлөлийн гишүүд бол хоосон нэр зүүгчид биш, жинхэнэ ясны хүмүүс. Сергей Абрамов - өдгөө "Бэринг Восток кэпитал групп" бүлгийн түнш, зохиолч, ерөнхийлөгчийн тамгын газрын ажилтан асан. Марк Кауфман - эдийн засгийн ухааны доктор, өмч хувьчлалын булхайд оролцоогүй, бүхнийг тэгээс эхэлсэн сайн бизнесмен. Татьяна Устинова - зохиолч, түүний зохиолыг орон даяар уншдаг. Максим Кононенко - тэр чинь мистер Паркер шүү дээ, маш алдартай сэтгүүлч. Вероника Боровик- Хильчевская -угаасаа ойлгомжтой. Дээр нь Валдис Пельш. Тэд бүгдээрээ л өөрийнхөө салбарт үнэмлэхүй ялалт байгуулагчид. Бид бүх давхрагынхныг хамарсан мэргэжлийн элитүүдээс багаа бүрдүүлэхийг зорьсон, учир нь ирээдүйн Орос гэдэг бол хий хоосон үг биш гэдэгт бүрэн итгэлтэй байна. Үр хүүхдүүдийнхээ үүрийг засахаар бүхнийг хилийн чанад руу гаргахад ашиглагддаг шат дамжлага байхыг бид хүсэхгүй. Энэ бол бидний эх орон. Яагаад бид энэ бүхнийг зогсоож чадахгүй байна?

"Удирдагч гэдэг зүгээр нэг цаасан малгай биш"

а: Засгийн ажлыг хийнгээ ажиллана гэдэг нь засгийн газрыг дэмжсэн нам гэж ойлгогдохоор?

х: Бид зүүнтэн ч биш, баруунтан ч биш, зүгээр л эрүүл саруул хүчин гэдгийг сайтар ялгаж ойлгоосой гэж хүсэх байна. Саяхан сөрөг хүчин хэрэгтэй юу гэсэн сэдвээр ярилцлаа л даа. Бүхнийг "эсэргүүцэгч" нь сөрөг хүчин гэхээсээ илүү усан тэнэг гэхэд яг таарна. Дандаа "за" гэж толгой дохьдог бол засгийн газрын намыг дэмжигч гэхээсээ илүү ордны луйварчин гэвэл үнэмшилтэй сонсогдоно. Тэгэхлээр зарим асуудал дээр бид засгийг дэмжинэ, зарим дээр нь эсэргүүцнэ. Дашрамд хэлэхэд бид "засаг" болон "Кремль" гэдэг үгийг ялгаж салгаж ярих дуртай - энэ бол хоёр өөр ойлголт. Засаг дотор Оросын хөгжлийг нэг талаас нь хардаг хүмүүс байхад нөгөө талаас нь хардаг хүмүүс бас бий. "Нэгдмэл Оросоор" жишээ авъя л даа. "Нэгдмэл Оросын" зарим шийдвэр надад таалагддаг, харин заримтай нь зарчмын хувьд санал нийлдэггүй. Угаасаа ямар нэгэн нэр, хоч зүүлгэдгийг би таашаадаггүй.

а: Ямартаа ч эрх зүйн талбар дээр тоглохоор эргэлтгүй шийджээ дээ янз нь. Өнөөгийн эрх зүйтэй зөвшилцөх үү, эсвэл дайтах уу?

х: Харамсалтай нь "архаг" ардчилагчид болох СПС болон "Яблоко" - хэдийнэ итгэл эвдсэн. Яахав үнэт түүхэн үзмэр гэвэл таарна. Үнэт, гэхдээ түүхэн гэдгийг онцолж байна. Хэн нь хамгийн том ардчилагч вэ, хэнийх нь ардчилал хамгийн хол харайв гэдэг маргаан нь тэднийг бөөрөнхий, нялцгай биетэн болгон хувиргасан. Удирдагч хүн бол цаасан малгай угласан бөөрөнхий үзэлтэн байх биш харин эвийг нь олоод хатигны толгойг нэвт сүлбэдэг зүү байх ёстой гэсэн хатуу бодол надад бий.

а: Өөрөөр хэлбэл, сонгогчдыг нь гулруулахаар шийджээ дээ?

х: Манай СПС гэсэн барууны намын нэр алдар хөөцөлдөхдөө хэрэглэдэг коммунист урианууд байна - хөгшдийн тэтгэвэр, залуусын үнэгүй боловсрол  гээд тоочвол барагдахгүй, харин коммунистууд болохоор өөрсдийн мөрийн хөтөлбөртөө жижиг, дунд бизнесийг дэмжихээ амалсан байх жишээтэй. Бүх намууд хүн амын бүх давхрагын ашиг сонирхолыг хамгаалахаар булаацалдаж байна - энэ бол туйлшрал. Бид хэнийг ч хууран мэхлэхгүй - бид бүх сонгогчдын эрх ашгийг хамгаалахаар явахгүй. Бид зөвхөн бизнесийнхэн, мэдээж олигархиуд биш, дунд давхрага, оюунлаг хэсгийнхний эрх ашгийг хамгаална. Оюунлаг гэдэгт уран бүтээлчид, эмч, багш нар, эрдэмтэд, бас дээр нь "цагаан захтан" удирдагчид маань орно. Бусад нь бидэнд хууртаж саналаа өгүүзэй хэмээн хүсэх байна.

"Бид бол ухаантнуудыг тэтгэх ухаантнуудын нам"

а: Гэхдээ материаллаг асуудлаа шийдэх гэж зовдог хүмүүс, тухайлбал оюунлаг хүмүүс гол төлөв зүүнтнүүдийн төлөө саналаа өгдөг...

х: Тасарсан олсны үзүүрийг зангидах гэж үйлээ үзэх оюунлаг хүмүүс болон оюунлаг бус хүмүүсийн хооронд нэг том ялгаа бий - оюунтнууд сэтгэж чаддаг. Оюунлаг хүмүүс популист амлалтанд хууртахгүй. Хэрэв тэдэнд тэтгэврийг чинь арав дахин нэмэгдүүлнэ гэж хэлбэл тэр мөнгөө хаанаас олох гэж байна? хэмээн дор нь сөргүүлэн асууна. Оюунлаг бус хүмүүсээс ялгарах ялгаа. Тиймээс бид тэтгэврийг арав дахин нэмэгдүүлнэ гэж худлаа бүлтрэхгүй. Гэхдээ жишээ нь надад нэг ийм санаа бий - хүүхдийн мөнгө авч буй тэтгэвэр авагч эцэг эх, тэтгэврийн мөнгөнөөсөө татгалзвал хүүхдүүд нь татварын хөнгөлөлт эдэлж болно гэсэн заалт оруулах тухай.

а: Тэгвэл дороо л баахан асрамжлагч эцэг, эхүүд бий болно ...

х: Оросын ард бүхэн бүхэлдээ луйварчид болчихсон гэж бодохгүй л байна. Шудрага амьдрах нь ашигтай. Зөвхөн зөв байх төдийгүй бас ашигтай. Эцэг, эхээ халамжилж буй хүн татварын хөнгөлөлт эдлэх нь ёс зүйн хувьд ч тэр, материаллаг талаасаа ч тэр ашигтай. Үүнийг оюунтнууд л ойлгож чадна. Оюунлаг бус нь ойлгохгүй: хууль ёсныхоо 3 мянган рублиэс татгалзана гэдэг юу гэсэн үг вэ? Тооцоо нь маш энгийн: хэрвээ та 3 мянгаасаа татгалзвал таны хүү юмуу охины эдлэх хөнгөлөлт 30 мянган рублиэр ч юмуу хэмжигдэх жишээтэй.  Сэтгэдэг хүмүүс иймэрхүү шийдлийг дор нь олж хараад ажиллаж эхэлнэ. Намаа "Ухаалаг, амарлингуй хүмүүсийн нам" гэж нэрлэе гэсэн санаа ч надад төрж байлаа. Бид бол ухаалаг хүмүүсийн төлөө зүтгэх ухаалаг хүмүүсийн нам. Бусад намд ажиллаж буй хүмүүст бол эвгүй л сонсогдох байх.

а: Гэхдээ л "Нэгдмэл Оросын" төсөл боловсруулсан тэр л газар, өөрөөр хэлбэл кремлийн танхим дотор танай төсөл мэндэлсэн гэсэн яриа гадуур тэнэдэг.

х: Надад нэг маш муухай зуршил бий: би ерөөсөө худлаа ярьж чаддаггүй. Бусад өмгөөлөгч нар шиг бусадтай найраа хийж чаддаггүй гэдгээ хүлээн зөвшөөрнө. Гэхдээ худлаа ярихгүй. Тэгэхлээр, энэ төсөл хоёр жилийн өмнө хаана мэндэлснийг би хэлж мэдэхгүй. Миний мэдэх ганц л зүйл бий: өнөөдөр Кремлиэс надад ямар ч заавар өгдөггүй, бас ямарваа нэгэн нөхцөл тавиагүй. Засаглалын босоо багана боссон (сайн уу, муу юу гэдэг дээр одоо маргахгүй, эмчийн онош тавигдсан - багана боссон). Одоо гагцхүү хана, дээвэр, туургыг нь хийх хэрэгтэй. Владимир Соловьевын явуулсан "К барьеру!" нэвтрүүлгийн санал асуулгын дүн намайг үнэхээр түгшээсэн. Танхимд суусан шүүгчид, өөрөөр хэлбэл элитүүд болох эмч, жүжигчид, сэтгүүлчид, хуульчид маань мистер Иксийн төлөө саналаа өгдөг, харин үзэгчид болохоор мистер Тоглогчийн төлөө хоёр дахин их саналаа өгдөг юм байна. Оюуны ямар их ан цав гарсныг манай үзэл сурталчид маань ойлгохгүй байна - энэ сүйрлийн шинж тэмдэг мөн үү?

а: Үүнийг эх барьж аваад шийдэж болно гэж та бодож байна уу?

х. Тиймээ - гэгээрлийн үр тарих замаар. Хэрвээ би үр ачдаа хэвийн, өндөр хөгжилтэй орон өвлүүлэхийг хүсэж байгаа бол үүнийг эхлүүлэх ёстой хүн нь бол би. Миний өмнөөс хэн нэгэн үүнийг шийдэхийг би хүлээх ёсгүй. Би америкчуудыг сайн мэднэ, ерээд оны эхээр гэрээ хэлцлийн шугамаар гурван удаа америк явсан, би шовинист үзэлтэн биш, гэхдээ тэд биднээс зай барьдаг. Манай програмистууд тийшээгээ явдаг биш, харин тэднийх наашаа ирж ажилладаг байгаасай гэж хүснэ. Манайд эмчийн мэргэжил эзэмшихээр Алжираас биш, харин Герман юмуу Америкаас ирдэг байгаасай гэж хүснэ. Биднийг дандаа л ингэж хазгай гишгэлээ, тэгэж далий гишгэлээ хэмээн буруутгаж муу юм бүхний жишээ болгон ярьдаг байгаасай гэж хүсэхгүй байна. Манайх руу цагаачид цувдаг байгаасай гэж хүснэм - учир нь загас хамгийн гүн ус хайж нааддаг шиг хүн хамгийн сайхан газрыг хайж таашаал авдаг билээ. Одоогоор манайд бүр яадгаа алдсан орнуудын цагаачид ирж байна. Харин манайд ажиллах хүмүүсийг Их Британид шалгаруулж авдаг байгаасай гэж би хүсдэг. Үүнийг хийхэд хэрэгтэй бүхэн манайд цөм бий. Оросын түүхэнд, хар үгээр яривал, түүхийн ахар богино хугацаанд Орос орон дэлхийн хамгийн хүчирхэг орон болон мандаж байсан 1880 - 1915 гэсэн зурвас үе бий. Агуу гүрэн! Тэгэхэд юу болсон гээч? Ардчилал болсон. Жинхэнэ ардчилал. Яагаад бид заавал бусдын соёлын үрийг хэвлийдээ тээн төрүүлэх ёстой гэж.

а: Хэрэв сонгуулиар өндөр суудалд тухлах болжээ гэвэл?

х: Яг үнэндээ, суудал бол миний хүсээд байгаа зүйл огт биш. Ийм суудалгүй байлаа гээд би өөрийгөө болгоод л ирсэн, муугүй ч амьдарсан. Суудалгүй байсан ч амьдраад л байна, би олон мэргэжилтэй - би бол давгүй слесарь, дээр нь бага сага өмгөөлөгч, бас бяцхан шинжлэх ухааны доктор ухаантай. Саяхан гаргасан ном маань хоёр долоо хоногийн дотор бестселлерээр шалгарсан явдалд бахархаж явдаг. Ямар ч байсан өөрийгөө хооллож дөнгөнө. Надад өсөж торниж буй хоёр ч ач бий. Тэдэнд юугаа ярина? хэмээн удаан бодсон. Мэдээж Оросын анхны өмгөөлөгчийн товчоо байгуулсан гэж ярихад чихэнд чимэгтэй л сонсогдоно. Өөр юу байна? Хэр мөнгө хураав? Тэдэнд энэ сонирхолтой гэж үү? Зурагтаар хэдэн удаа гарав? Тэд үүнийг сонирхох уу? Миний бичсэн номнууд  - яахав сонин байж мэднэ. Магадгүй, үүнээс ч илүү ихийг би хийж чадна. Би тэдэнд ингэж хэлж ч бас болно: хүүхдүүдээ та нарын амьдралын алтан дүрэм ямар байгааг хар даа. Би, хэсэг нөхдийн хамт амьдралынхаа тодорхой агшинд үүнийг эх барьж аваад цогцлоосон юм. Энэ бол харин өөр хэрэг. Эрх баригч биш, эх баригч. Дээд зөвлөлийн хүрээнд бидний дэвшүүлж буй санаа бол амьдралаас урган гарсан бодит санал гэдэгт би туйлаас итгэдэг: бидэнтэй хэн санал эс нийлнэ, тэр хүн өөрийнхээ эсрэг гэсэн үг. Нэг бол ингэж хэлж болно: бидний төлөө саналаа бүү өгөөч, хэний төлөө саналаа өгөхөө сайтар тунгаагтун, зүрх сэтгэлдээ дахин бүү хуурт хэмээн уриалж байна.

Огт Оргүй Хурмаст Нар Үл Гэрлэсэн Түүх

Ам алдвал барьж болдоггүй
Адольф Гитлер
1932 оны 7 сар

Их сорилт ирлээ. Өнөөгийн эрх баригчид ард түмэндээ аз жаргалын шувуухай барьж өгөхөө амласнаас хойш бүтэн арван гурван жил өнгөрчээ. Харин тэд өдгөө шувуухай барихаар урласан торондоо өөрсдөө орж баригдлаа.

Урьд өмнө хэн ч харж байгаагүй аз жаргалын шувуу барихаар амлаж байсан тэдгээр луйварчид улс орныг маань элгээр нь газар мөлхүүлж золтой л нүд аниулчихсангүй. 1918 оны арваннэгдүгээр сарын тэр нэгэн өдрүүдэд улс үндэстнээ, тэр тусмаа хөдөлмөрчин түмнээ манлайлан эдийн засгийн гэрэлт ирээдүй рүү хөтлөхөө тэд амлаж байлаа. Тэдний заасан замаар бүтэн арван дөрвөн жил бэдэрсний эцэст хүн бүр сульдан доройтож сөхөрч унахдаа туллаа.

Германы хөдөө аж ахуй дампуурч, дунд анги сүйрэн, нийгмийн орчин сайжрахыг хүлээсэн сая, сая хүмүүсийн итгэл найдвар унтарлаа; ажиллах хүчний гурваны нэгтэй тэнцэх эрэгтэй, эмэгтэй олон хүн ажилгүйчүүдийн эгнээнд шилжин, дээшээ тэнгэр хол доошоо газар хатуу, өдөр хоног аргацааж явна. Үндэсний засгийн газар (Reich), орон нутгийн засаг, захиргаа бүхэлдээ өрийн гүнзгий намагт шигдэн, шамшигдал эх захаа алдснаар нийтийн юм бүхэн хоосорлоо.

Ингэж тонуулахаас илүү яаж доромжлуулах вэ? Хамгийн хорлонтой нь тэд хүмүүсийн итгэл найдварыг үгүй хийн арчаагүй, гутранги үзэлтэн болгон хувиргасан юм. Арван гурван жилийн хугацаанд тэд ард түмнийхээ хүчийг зөв голидролд нь оруулан бадрааж чадсангүй. Харин ч бүр эсэргээрээ! Тэд ард түмэн нойрноосоо сэрэх вий хэмээн айхдаа хотыг хөдөөтэй, ажилчныг сэхээтэнтэй, хөх захтнуудыг цагаан захтнуудтай, Баварчуудыг Пруссчуудтэй, католикуудыг протестанчуудтай сөргөлдүүлэх бодлого явуулсан юм.

Манай үндэстний бүхий л эрч хүч энэ мэт дотоод сөргөлдөөнөө даван туулахад зарцуулагдан замхарч байна. Соёлын өв уламжлал, олон улсын хууль тогтоомж, амбан захирагчдын чуулган, Үндэстнүүдийн Зөвлөл, Хоёрдугаар Интернационал, Гуравдугаар Интернационал, пролетаричуудын эв нэгдэл гээд олон улсын хэрэг явдал огтхон ч падгүй. Мэдээж, дэлхий ертөнц ч биднээр дутахгүй. Гэх мэтчилэнгээр герман орон алгуур мөхөж байгаа бөгөөд улс орноо сүйрэл рүү хөтөлсөн эдгээр хүмүүс улс орноо сэргээж чадна гэдэгт зөвхөн усан тэнэг хүн л итгэх байх. Хэрвээ парламентад суудалтай намууд улс орныхоо төлөө тэгтлээ их санаа нь зовоод байгаа юм бол өмнө нь юугаа хийж байсан юм? Улс орноо хөгжүүлэхийн төлөө үнэхээр зүтгэсэн юм бол яагаад хөгжихгүй байна? Эдгээр намын нөхдүүд үнэнчээр зүтгэсэн юм бол тэдний хөтөлбөр нь худлаа байна гэсэн үг. Хэрвээ тэдний хөтөлбөр зөв байсан юм бол тэдэнд эх орноо аврах чин сэтгэл байсангүй гэсэн үг, магадгүй эсвэл тэдний мэдлэг, чадвар нь хүрээгүй.

Улс гэрээрээ арван гурван жил тоглуулсны эцэст тэдгээрийг хөөн зайлуулах жам ёсны түүхэн цаг ирлээ. Өнөөгийн парламентын олон намууд хэрэгтэй юу, үгүй юу гэхээсээ илүүтэйгээр герман орон бүрэн сүйрэхээс аврах гарц байна уу, үгүй юу гэдэг нь жинхэнэ тулгамдсан асуудал болоод байна.

Тэдгээр намыг арчин хаях нь манай ариун үүрэг мөн, учир нь тэд өөрсдийн амьдрах хугацааг уртасгахын тулд улс орноо хагалан бутаргасаар байх болно. Таныг хэн ч хамгаалахгүй тул эрх ашгийнхаа төлөө өөрсдөө тэмц хэмээн Германы хөдөлмөрийн хүмүүсийг тэд олон жил ухуулсан. Эрх ашгаа хамгаалах байгууллага байгуулахгүй л бол хоолноос хоцорлоо хэмээн фермерүүдийг тэд олон жил мэхэлсэн. Дунд давхрагынхан амиа аврахын тулд дунд ангийн нам байгуулна гэх буюу аж үйлдвэрийн салбарын уналтаас аж үйлдвэрийн нам аврах учиртай гэнэ. Катологичуудын хорогдох газар нь Төв Нам (Zentrum) байх бол протестанчуудын нуувч нь Христийн Нийгэмлэгийн Хүмүүсийн Үйлчлэл (Christlichsozialer Volksdienst) байна ч гэх шиг. Бас болоогүй түрээслэгчид, ажилчид, нийгмийн ажилтнуудаас юугаараа дутахав гэсэн шиг сууц өмчлөгчдийн хөдөлгөөн гэсэн улс төрийн байгууллага бас байгуулагдах жишээтэй.

Гэвч улс үндэстнээ шашин шүтлэг, угсаа гарал, ажил мэргэжлээр нь талцуулан зодолдуулж ээлж, ээлжээр хоолонд оруулах гэсэн тэдний санаа бүрэн дампуурлаа.

Хувь хүний хувь тавилан нийт үндэстний хувь тавилантай салшгүй холбоотой гэдгийг Үндэсний Социалист хөдөлгөөн байгуулах үедээ бид сайтар ойлгож байсан билээ. Хэрвээ Герман орон сүйрвэл ажилчин хүн ч тэсэхгүй, үйлдвэрийн эзэн ч хожихгүй; фермер хүн ч тэр, дунд анги ч тэр адилхан сүйрнэ. Үгүй ээ, Рейхийн мөхөл, үндэстний сүйрэл гэдэг нь бид бүгдийн сүйрэл гэсэн үг! Бүхний толгойг залгих ийм сүйрлээс хэн ч эсэн мэнд мултарч чадахгүй.

Үндэсний Социалист хөдөлгөөн байгуулахдаа, анхнаасаа л бид дунд анги нь пролетариа залгина гэх юмуу пролетари нь дунд ангиа залгина гэдэг үлгэрт итгэж байсангүй. Эцсийн эцэст, хэн хэнийх нь толгойг олон улсын санхүүчид л залгина. Гэтэл яг тийм зүйл болоод өнгөрлөө!

Энэ бүх аюул, гамшгийг арван гурван жилийн өмнө олж харсан би болон бидний хэсэг нөхөд гар, сэтгэл нийлэн шинэ хөдөлгөөн байгуулсан бөгөөд үндэсний шинэ гал голомт бадраана хэмээн билигшээсэн нэрээр хөдөлгөөнөө нэрлэсэн түүхтэй. Тураалтай тархиар социализм байгуулахгүй, бас хүчирхэг ард түмэнгүйгээр нийгмийн сайн сайхныг мөрөөдөх ч хэрэггүй. Сая сая сэхээтнүүд, сая сая хөдөлмөрчид, сая сая фермерүүдтэй нэгдэн нийлэхгүйгээр үндэстэн, цаашлаад үндэсний үзэл гэж байхгүй.

Үндэсний үзэл, социализмын үзэл санаа хоёр тус тусдаа оршсоор байх аваас тэдний эсрэг чиглэсэн нэгдмэл хүчинд бут цохиулах болно. Харин энэ хоёр үзэл санаа нэгдэж чадвал хэнд ч дийлдэшгүй агуу хүчийг олох болно!

Герман оронд улс төр, эдийн засгийн амьдрал бүхэлдээ нуран унаж сүйрч байхтай зэрэгцэн цорын ганц байгууллага урьд хожид байгаагүйгээр нэр хүндийн оргил өөд дүүлж явааг хэн үгүйсгэж чадах вэ?

Герман орныг нэгтгэх энэхүү их үйлсийг арван гурван жилийн тэртээ анх эхлүүлэхдээ долуулаа байсан бол өдгөө бидний эгнээ өргөжин тэлж 13 саяулаа болжээ. Хэргийн учир нь гишүүдийн олон, цөөндөө байгаа юм биш, харин ямар хүмүүс байгаа нь онцгой. Германы бүх хязгаар мужуудийг хамарсан ажилчин, тариачин, сэхээтэн, католик, протестант гээд амьдралын бүх хүрээг төлөөлсөн 13 сая хүн. Тэд бол ганц, нэгээрээ тэмцээд хол харайхгүй, бид бүгдийн хамтын хүчин чармайлтаас бидний цаашдын ирээдүй хамаарна гэдгийг ойлгож ухамсарласан 13 сая германчууд юм.

Өөрсдийнхөө тухай өөрсдөө юу гэж бодох нь тийм чухал биш гэдгийг олон сая тариачид ойлгож чадлаа. Өөрсдийгөө бусдад зөвөөр ойлгуулж тэдний дэмжлэгийг авах нь чухал болохыг ойлгосон явдал нь хамгийн гол ололт.

Бас тархи угаасан элдэв онолд төөрөгдөн хувь тавилангаа олон улсын байгууллагуудаас хамаарна гэж хүлээн суух нь буруу гэдгийг олон сая ажилчид ойлгодог боллоо. Германы тариачид, Германы ажилчидгүйгээр хүчирхэг Герман орныг цогцлуулах боломжгүй гэдгийг ухаарсан нь урагшаа алхсан бас нэг том алхам мөн.

Мөн Германы бусад хүмүүс өөрсдийг нь хүлээн зөвшөөрч хүндлэн дээдлэхээс нааш тэд өөрсдийгөө юу ч гэж магтан дуулаад хэн ч тоохгүй гэдгийг олон сая сэхээтнүүд баттай ойлгож авлаа.

Арвангурван жилийн тэртээ Үндэсний Социалистууд биднийг дооглон тохуурхдаг байлаа. Харин өдгөө манай өрсөлдөгчид олны доог тохуу болж байна. Анги давхрага, зиндаа төлвийн тухай хоосон хийрхлээс олон хүн алгуур ангижирч байна. Бавар, Прусс, Саксон хүн үү, католик юмуу протестант шүтлэгтэн үү, эс бөгөөс ажилчин, төрийн түшмэл, дунд ангийн иргэн, албан хаагч гэдгээсээ үл хамааран, бид бүгдээрээ адилхан Герман хүмүүс гэдэг итгэл үнэмшлээр өөрийн үндэстнээ хадгалж үлдэхийн төлөө тэмцэлд олон сая хүн нэгдээд байна.

Бид хувь тавилангаараа холбогдсон хэмээх мэдрэмжээс бие биенээ хүндлэх сэтгэл төрж, энэ хүндлэлээс ойлголцол бий болж, уг ойлголцлоос бид бүхнийг урагш хөдөлгөх агуу их хүч үүсч байна.

Чухам ийм учраас Үндэсний Социалистууд бид алхам алхмаар урагшлан засгийн эрх авах зорилгоор парламентын хуралдааныг үймүүлэх мэх хэрэглэдэг юм. Үүнийг парламентын суудал юмуу засгийн газрын албан тушаалын төлөө хийж буй эрээ цээрээ алдсан, ичгүүр сонжуургүй улайрсан тэмцэл хэмээн явцуу утгаар ойлгох хэрэггүй; энэ бол германы ард түмний нийтлэг эрх ашиг, нэгдмэл хувь тавилангаар холбогдсон улс орноо дахин нэгтэхийн төлөө хийж буй аз сорьсон эрсдэлтэй алхам юм.

Эзэн тэнгэрийн ивээлээр бидний тоо арван гурван жилийн дотор долоогоос арван гурван сая болтлоо өссөний нэгэн адил эдгээр арван гурван сая хүн шинэ Герман үндэстнийг бүрдүүлэх үр хөврөл болох ерөөлтэй билээ. Бид ард түмэндээ итгэдэг. Бид энэ л ард түмнийхээ төлөө тэмцдэг бөгөөд шаардлагатай бол өөрийн бие, сэтгэлээ ард түмэндээ бүрэн зориулахад ямагт бэлэн.

Хэрвээ ард түмэн өөрийн үүргээ биелүүлж чадвал нэг л өдөр бид аз жаргалын шувуухайг заавал барих болно!

Гурван хүсэл нэг сэтгэл

Хас төрийн тулганы гал бадраах ёслолтой холбогдуулан Адольф Гитлерийн хэлсэн үг

1930 оны 9 сарын 16, Мюнхен

Угалз хэдийнэ дэгджээ. Асуултаа мурилгүй шулуухан тавъя: сөрөг хүчин, түүний удирдагчдын зорилго юу вэ?

Энэ бол үзэл санааны төлөө тэмцэл - Weltanschhauung: Төрийн төлөө огтоно боож үхэх ёсгүй хэмээх ариун үзэл санаа. Бүхний эхэнд хүмүүс байна. Төр бол эдгээр хүмүүсийн зохион байгуулалтын нэг хэлбэр бөгөөд Төрийн ахуй, зорилго бол зохион байгуулалтынхаа хэлбэрээр дамжуулан хүмүүсийн сайн сайхны төлөө үйлчлэх явдал юм. Энэ бол шинэ соргог санаа тул улс төрийн цоо шинэ тонгорох мэх хэрэглэхийг шаардах нь зүйн хэрэг.

Давтан хэлье: энэ бол цоо шинэ санаа. Манай өнөөгийн улс төрийн төлөвшил нь Төр бол халдашгүй, ариун нандин эрдэнэ гэсэн төрийг бишрэн шүтэх үзэлд гүнзгий суурилсан байдаг. Харин бид үзэхдээ Төр нь өөрийн хэлбэртэй, бас зорилготой байх бөгөөд зорилгоо биелүүлж чадахгүй бол тухайн хэлбэр нуран унах тавилантай хэмээн сэтгэнэ. Үндэстнээ хайрлахаас илүү эрхэм нандин эрдэнэ гэж үгүй бөгөөд хуулийн агуулга нь Төрийг хамгаалах тухай бус харин Үндэстнээ хамгаалах тухай байх ёстой: энэ бол зайлшгүй хөндөх ёстой асуудал мөн... Төр хэмээх үхмэл, хиймэл байгууламжийн орыг хүмүүн гэх амьд организм эзлэх учиртай. Ингэснээр хөшүүн хөлдүү дөнгөнөөсөө салж эрх чөлөөгөө олох зам нээгдэнэ: хүнээ дээдэлсэн жинхэнэ эрх чөлөөт нийгэм байгуулахаас илүү эрхэм дээд зорилго гэж үгүй.

Парламент бол тэмцлийн зөвхөн нэг л хэлбэр бөгөөд парламентын нам зөвхөн парламентат ёсны төлөө оршин тогтнох ёстой гэж үзэх нь учир дутагдалтай. Яг үнэндээ, парламент бол бидний эцсийн зорилго биш... Зарчмын хувьд бид бол парламентын нам биш, ингэж үзэх нь үнэхээр утгагүй. Үндсэн хууль гэж нэг том шаврын хаалт байгаа учраас өнөөдөртөө бид парламентын нам гэсэн нэр хоч зүүж явна. Гэхдээ энэ бол зөвхөн түр зуурын явдал. Дахин хэлье: бид үндсэн хуульд заасан замаар өмнөө тавьсан зорилгодоо хүрэхээр урагш тэмүүлж байна. Бидний хүсэл мөрөөдлийг ямар ч үндсэн хууль хязгаарлаж чадахгүй.

Үндсэн хууль цаг ямагт, тэр тусмаа зорилго нь хүмүүний язгуур эрхтэй зөрчилдөж буй өнөө цагт, хүсэл эрмэлзлэлийг илэрхийлэгч байж чадахгүй. Үндсэн хуулиар бүгд найрамдах засаглалыг сахин хамгаална хэмээн тунхагласан байгаа нь ард түмнээ бодсон хууль гэхээсээ илүү сонгуулийн тэнэг тогтолцоогоо хадгалж үлдэхийн тулд мурьж буй арга ядсан заль мэхээс өөр юу ч биш юм. Тэгэхлээр бид энэ мэтийн гох дэгээнд бүдрэхгүйгээр өмнөө тавьсан зорилгоо биелүүлэхээр урагш тууштай тэмүүлэх болно.

Хатагтай хүний хүслийн гурван эрдэнэ нь алтан төр, ариун нэр, авсан эр гэлцэх бөлгөө. Алтан төрийг хатуужин дагавал ариун нэр бэлэн болно, ариун нэрийг бэхэлбэл авсан эр ангид үл одно гэдэг биш үү?

Тиймээ, бидний цусаар эрх чөлөө, шудрага ёсны төлөө тэмцэх тэмцлийн алтан гал гүйж яваа. Үүнийгээ олж харж бадрааж чадах аваас өнөөгийн улс төрийн намуудын тэмцээд буй хөгжил дэвшил, аз жаргал, гэр бүл гэдэг зүйлс аяндаа ирнэ. Эхлээд ариун нэрээ олж авна, тэгвэл эрх чөлөө өөрөө ирнэ. Ариун нэрийг эрх чөлөөгөөр бэхэлбэл ашдын жаргал дараа нь бүтнэ: товчхондоо, бидний өмнө түүхийн агуу том зорилго бий. Бид энэ удаагийн ялалтаараа ердөө ганц зэвсэг гартаа орууллаа. Парламентын суудал авах нь манай тэмцлийн эцсийн зорилго байгаагүй, гагцхүү ард түмнийг басамжлан доромжлогчдоос эх орноо үтэр түргэн цэвэрлэн, сэвтэж бузартан, доромжлогдон гутаагдсан нэр төрөө дахин сэргээх их ажил биднийг хүлээж байна.

"Ялалт" бол бидэнд тохирох лоозон биш - өнөөдрөөр ингээд өндөрлөе. Бидэнд лоозон бичихэд тохирох илүү сайн үг бий, энэ бол "Тэмцэл".

Хий Морь Эрэл Хийлэгч Эр Гүү Төлөгч Хоёрын Зам Харсан Түүх

Улс төр судлаач Александр Ципко Оросын Холбооны улсын ерөнхийлөгчийн тамгын газрын орлогч дарга Владислав Сурковын бичсэн "Гандирсын Өргөө" өгүүллийн тухай

Энэ бол цогтой дайчин тэмцэгчийн гал халуун эрмэлзлэлээр бичигдсэн үзэл суртлын маш чухал баримт бичиг. Миний бодлоор энэ бол сүүлийн 15 жил гарсан үзэл суртлын баримт бичгүүдээс хамгийн шилдэг нь. Сэтгэлгээнийхээ цар хүрээгээр ч, соёлынхоо түвшингээр ч, утга, уянга тэгширсэн билиг танхай өгүүлэл.

Ийм эрхэм нандин үзлийг үгийн цэцэн, ухааны ураар шаглана гэдэг хүмүүн заяанд ховорхон тохиох хосгүй үзэгдэл. Овилгогүй, гэнэн томоогүй балчир насаа үдэн хал үзэж хашир суусан идэр насны цог хиймориор хөлөглөсөн агуу хүчирхэг Орос орны гэрэлт ирээдүйг зөгнөн дуудсан түүний гал цогтой уриа дуудлагыг уншаад уярахгүй байхын аргагүй.

Энэ бол яахын аргагүй цагаа олсон уран сэтгэмж. Тэр ч бүү хэл, харанхуйг гэрэлтүүлэгч наран зул хэмээн дээдэлбэл зохино. Бид сарны гэрэлд дэндүү дасчээ. Харанхуй үдэш ард хоцорч нарны илч нааш эргэлээ.

Өгүүллийнх нь тулгын гурван чулуу гэвэл: цэцэн үг, уран сэтгэмж (магадгүй энэ нь Сурковын найруулагчийн авъяастай холбоотой), утга уянгын мэргэн хэлхээ. Үлгэрт үнэн бий гэж итгэдэг нь түүний нэг онцлог. Үүгээрээ тэр марксистуудыг хол хаядаг.

Урагшгүй төрийн унхиагүй албатын тухайд. Тэдний хийдэг зүйл нь бидний урмыг хөгжөөдөггүй, тэгээд ч хийж чадахгүй юмаар оролдохын хэрэг юу байна. Үнэндээ бид ууж идэхдээ уургын морь, уухилан зүтгэхдээ ургаа хад болжээ.

Биеэ засаад гэрээ зас, гэрээ засаад төрөө зас гэхийн тухайд - орчин үе, тэр тусмаа өрсөлдөөний үед энэ бол гарцаагүй үнэн. Тэр элитийн чанарын тухай үнэнийг хэлжээ. Улсын сүр жавхаа, соёл, ёс зүй тэднээр л дамждаг. Сурков энэ бүхнийг хөндөөд зогссонгүй, бүтээлч элитийн тухай ойлголтыг дэвшүүлэн тавьжээ. Улс орноо соёл, иргэншлийн шинэ шатанд хүргэх зам мөрийг цуцалтгүй эрэн сурвалжилдаг тийм бүтээлч сэтгэлгээтэй хүмүүсийн тухай. Бас соёл, иргэншилд өөрийн хувь нэмрээ оруулахын чухлыг дурджээ.

Европт эзлэх байрь сууриа энэ үзэлтэйгээ нягт уялдуулан зангидаж чадсаныг нь онцлон дурдах хэрэгтэй. Тиймээ бид Европын тасархай, Европ бол бидний гэр, гэхдээ бид идэвхитэй хамтрагч, тоглогч байх ёстой. Үүнийгээ ухаарах хэрэгтэй. Өөрийн бүтээлч чанараа хөгжүүлэн бусадтай мөр зэрэгцэн энэхүү Европыг цогцлон байгуулна гэдгээ ухаарах хэрэгтэй. Сурков энэ санаагаа маш тодорхой гаргажээ.

Өөр олон чухал асуудал хөндсөний нэг нь манай улс төр, үзэл суртлын тулгуур баганыг цогцлон бүтээх явдал байлаа. Орос угсаатан ба орос түмэн гэсэн хоорондоо ялгаатай маш чухал ойлголт байна. Энэ бол бидний хайгаад байсан түлхүүр мөн, учир нь хэрэвзээ бид цаг ямагт орос угсаатныг онцгойлон үзэж ард түмнээ орос угсаатнаар төлөөлүүлсээр байх аваас Орос орон гэж хэзээ ч бий болохгүй.

Орос орон бол олон үндэстний өлгий нутаг, тиймдээ ч орос, умард кавказ, удмурт болон өөр олон үндэстнийг өвөртөө багтаасан өнөр, өтгөн айл хэмээн тэр ёстой л голыг нь олж бичжээ. Орос угсаатан ба олон үндэстний орос түмэн хэмээх хоёр ойлголтыг ялгаж ойлгох нь үнэхээрийн чухал.

Ингэж ялгах нь маш чухал гэж санагддаг. "Орос хүн" гэвэл хүмүүс зөвшөөрөхгүй, харин "олон үндэстний орос түмэн" гэвэл хүмүүс татгалзахгүй.

Орос бол олон үндэстний өлгий гэдгийг ухаарах нь ямар ач холбогдолтой болохыг өгүүлэлд тодорхой тайлбарлажээ. Оросын холбооны улсын тусгаар тогтнол мэтийн тэнэг санааг дэвэргэж байдаг оросын салан тусгаарлах үзлийг сөргүүлэхэд энэ бүхэн хэрэгтэй. Ингэж хөнгөдсний балгаар улс гэрийнхээ үлэмж хэсгийг алдсан гашуун сургамж бий. Хойшид ийм явдал гарахаас сэргийлэхийн тулд Оросыг "Москвагийн хаант улс" болгохыг мөрөөдөгч үндсэрхэг үзлийг хазаарлах ёстой.

Эндээс Сурков зөв дүгнэлт хийжээ: "Орос орон - оросуудад" гэх нь Орос орноос оросыг өөрийг нь гаргана гэсэнтэй агаар нэг, энэ бол хорлонтой үйлдэл. Үүнийг тэр гярхай ажиглажээ, энэ бол маш чухал.

Энэ баримт бичиг юугаараа эрхэм бэ? Энд олон асуудалд тодорхой хариулт өгснөөс заримыг дурдвал бид оросын түүхийг залгамжлагч уу, зөвлөлтийн түүхийг залгамжлагч уу? ерээд оны эхний болон улс төрийн тогтолцоог бүхэлд нь хамарсан шинэчлэлийн үр дүн юу байв? гэх мэтийн хурц асуудлууд байлаа. Миний бодлоор, тэр энэ бүх асуултанд маш оновчтой, зөв хариулт өгсөн. Түрүүний бөөс толгойд авиран улс төрийн тогтолцоог олигархийн дарангуйлал болгон хувиргасан эмгэнэлт гашуун түүхийг тун үнэмшилтэйгээр, нүдэнд харагдтал дэлгэн харуулж чаджээ. Энд хөндөгдсөн олон асуудлыг одоо ч олны нүдэн дээр шууд харуулах боломжтой.

Хэдийгээр "эх оронч" гэсэн үг Сурковын хэлэх дуртай үг биш боловч, хувьсгалын өмнө нийтэд тархсан ойлголтоор, ахуй төр бол оросын эх оронч дэвшилтэт үзэл санаа мөн хэмээн үздэг байжээ. Орос үндэстний тухай үзэл санаа ч үүнээс өөрцгүй. "Олон үндэстний орос түмэн" гэсэн нэр томъёо огт байсангүй, гэхдээ төр улс гэсэн утгаараа ахуй, соёлд оршсоор ирсэн.

Ийм үзэл санаанд хоёр дайсан бий: нэг талаас Орос бол хэн ч биш гэсэн бодолтой европчууд буюу өрнөдийнхөн, нөгөө талаас Орос бол хаалттай ертөнц, хаалттай хана хэрэм хэмээн үздэг Зюганов мэтийн зүүний консерватизм.

Өгүүллийн хамгийн гол санаа нь өнөө цагт тусгаар тогтнол гэж байхгүй, тиймээс энэ нь оросын хувьд шал утгагүй зүйл хэмээн сурталчилж явдаг манай либерал үзэл сурталчдын эсрэг чиглэгджээ.

Харамсалтай нь бид Европын холбоо гэж юу болохыг мэдэхгүй байна. Тиймээ, энэ бол үндэстнүүдийн холбоо мөн, гэхдээ энэ нь өөрөө засаглах эрхгүй, зөвхөн ахуй төрөөс олгогдсон эрхээр дамжуулан үндэстнүүдийн холбооны үүргээ гүйцэтгэдэг. Үүнийг манай Олон Нийтийн Мэдээллийн Хэрэгслэлүүдэд ойлгуулах хэрэгтэй. Ард түмэн ойлгохгүй байна.

Жишээ нь Тула хотод миний лекцэнд сууж байсан нэгэн залуугийн яриагаар бол Европын холбоо гэдэг нь ахуй  төрүүдээс гулгуулан авсан бүрэн эрх дээр суурилсан холбоо гэхээсээ, олон улсын эрх зүйн чадамжтай нэгэн том улс маягаар төсөөлөгдөж байв. Европын бурхангүй үндсэн хуулийг хэдийчинээ хурдан зөвшөөрнө, польшууд төдийчинээ хурдан мөхнө хэмээн Сурков үнэхээр зөв оношилжээ.

Энэ өгүүлэл нь нэгдүгээрт, "Нэгдмэл Орос" өөрийн үйлдэлдээ илүү нухацтай хандахыг уриалж байна. "Нэгдмэл Орос" ахуй төрийн үзэл санааг хүлээн авснаар намынхаа бүх баримт бичгийг энэ өгүүллийн үзэл санаанд нийцүүлэн өөрчлөх шаардлага гарна.

Хоёрдугаарт, энэ нь ОНМХ-ын хувьд маш чухал. Манайд үндсэн хуулийн амин сүнс болсон ахуй төрийн үзэл санааг үл тоомсорлон уландаа дэвслэн гишгэлэхдээ дан ганц эдийн засгийн салбарыг бусниулаад зогссонгүй, олон нийтийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслэлийг ч бас бузартуулжээ. Бурханы авралаар, нэг, хоёрдугаар сувгаар дамжуулдаг зарим нэвтрүүлэг төрийн ивээлд орлоо. Энэ нь цагдан хориод эхлэлээ гэсэн үг биш, ямартаа ч шудрага, үнэний төлөө дуугарах нь муугийн ёс яавч биш.

Өгүүллийн амин судас нь ахуй төрийн үзэл санаа бөгөөд энэ бол юун түрүүнд өөрийн туулсан түүхэн замаа бодитойгоор үнэлж цэгнэх чадвар, нас намбаны тухай асуудал мөн. Урлагын бүтээл, киноноос авахуулаад манай бүх баримт бичгүүд ахуй төрийн үзэл санаагаар нэвт амьсгалах ёстой. Бусад оронд ийм л байдаг. Европын аль нэг оронд очоод улс, үндэстнийг нь гутаан доромжилсон кино гаргах гээд үз. Шууд л шүүх, цагдаадаа тулна. Гэтэл манайд ерээд оны эхээр тогтсон жишгээр, хэн сайн доромжилно, тэр хүн суут ухаантнаар тодорч байна.

Энэ өгүүлэл бол үзэл суртлын баримт бичиг. Энд Ерөнхийлөгчийн байрь суурь маш тодорхой харагдаж байгаа гэж ойлгож байна. Холбооны хурал дээр тавьсан илгээлтийнх нь үндсэн санаа угтаа бол эндээс эхтэй.

Улаан малгайтын хөгжилтэй адал явдлууд

- Александр, авилгалчдыг намнах аянд мордохоор дээр, дооргүй хөл хөөрцөг болж байна. Хууль сахиулах байгууллагын удирдагчдын зөвлөгөөн дээр Ерөнхийлөгч авилгалчдыг хэрхэн бугуйлдах талаар ярилаа. Мэргэжлийн анчны нүдээр эндээс та юу харж байна?

Түүний санаачилсан олон урхи дотор нэг чухал зангилаа бий. Энэ бол хүчний байгууллагын ажилтнууд, тэдний гэр бүлийн гишүүдээс орлогын мэдүүлэг авах тухай санаа юм. Гэнэдүүлнэ гэдэг маш зөв санаа. Уургалахад учир бий. Эвтэйхэн аргадаж байгаад хоёр хөлд нь лавхан суугаад аргамжина.

- Өөрөөр хэлбэл, орлого, зарлага хоёрыг тулгана, тийм үү?

Тиймээ, Ерөнхийлөгч яг ийм утгаар хэлсэн. Өнөөдөр бүх сайдууд орлогын мэдүүлгээ өгөөд заншлаа гэдэг. Гэтэл яаж байна: Хамгийн баян сайдаар тодорсон Юрий Трутнев гэхэд Пермийг орхихдоо үлдээсэн хөрөнгө нь жилд хэдэн саяын орлого оруулдаг гэсэн мэдүүлэг бүрдүүлж байна. Инээдтэй юм. Магадгүй хуулийн талаасаа ямар ч өөгүй, цэвэрхэн байхыг үгүйсгэхгүй. Трутнев бизнеснээс улс төрд хөл тавих үедээ том бизнесмэн лав байгаагүй, Пермьд байгаа жижигхэн үйлдвэр нь жилд хэдэн сая долларын ашиг авч ирнэ гэдэг юу л бол.

Михаил Зурабовын мэдүүлснээр, түүний зуслангийн байр хамгийн том нь (засгийн газрын гишүүд дотроос түүний байр хамгийн сүрлэг, бас саяхан баригдсан гэдгийг дурдууштай), гэхдээ үүнийг босгохын тулд хамаг цалингаа хурааж, хуримтлуулсан юм байх. Бүр элэг хөшчихлөө. Хамаатан, саданг нь ч үлдээлгүйгээр гэр бүлийнх нь гишүүдийг оролцуулан бүх түшмэдийн орлого, зарлагыг зайлшгүй хянах шаардлагатай. Өнөөдөр түшмэдүүд бүх мэдүүлгээ өөрсдөө гаргаж өгч байна гэдэг. Хэрвээ хүмүүс юу унаж байна, хаана амьдарч байна, яаж хувцаслаж байна, гэрийн тавилга нь ямар байна, ямар ресторанд хооллож байна гээд тооцож үзвэл нэг түшмэл, түүний гэр бүлийн жилийн зардал нь албан ёсны жилийн цалингаас нь зуу дахин өндөр байна.

- Тэгэхлээр энэ бүхнийг тооцож хянадаг хяналтын шинэ байгууллага хэрэгтэй болох нээ?

Яалаа гэж, бидэнд үнэрч сайн ноход хангалттай бий. Гол нь хэзээ агнах тун чухал. Нэг сонин дуулгахад, олигархиуд, түшмэд гээд бүх хүнийг "өршөөх" тухай явган яриа байдаг. Энэ бол Березовский мэтийн олигархи удирдагчдын гуншиж явдаг улиг болсон яриа. Гарааны зурхайгаа тодорхойлъё, өнгөрснөө мартъя, цагаан цааснаас шинээр эхлэе гэх мэт. Гахай ялзарсан хог, хаягдлаар ходоодоо дүүргэдэг гэсэн сонгодог онол бий. Манайд яг тохирно. Худалдааны жижиг павилон эзэмшигчээс өгсүүлээд Чукоткийн губернатор хүртэл бохир бизнесээр ходоодоо тэжээдэг гахай үй олноороо бий.

Юм бүхнийг заавал хараар будах хэрэггүй. Үүнийг хангайн хишиг хэмээн өнгөлөг, гэгээлэг талаас нь авах, гээхийн ухаанаар үзэж бас болно. Тэгэхдээ төр нь "ганцаараа идсэн гахай таргалдаггүй" гэдэг зарчмаар өөртөө хамгийн их таалагдсан гахайг шилж сонгон намнаж чаддаг, харин нийгэм нь үүнийг "олуулаа идсэн огтоно турж үхдэггүй" гэсэн зарчмаар нүдээ анин амаа хамхиад өнгөрүүлж чаддаг байна гэмээж сая бидний ярьдаг өнөөх авах, гээхийн ухаан амиллаа гэсэн үг. Мэдээж түшмэдийн орлого, зарлагыг сайтар хянаж цагдах ажлаа цалгардуулж яавч болохгүй.

Дашрамд хэлэхэд, уг зөвлөгөөн дээр Дмитрий Козак "ашиг сонирхлын зөрчлийн" тухай бас дурдсан. Ишиг эврээ ургахаар эхийг мөргөхийн үлгэрээр "асуудал шийдэх", "ашиг, сонирхолоо хамгаалах" нэрийдлээр хаяагаа хадран мөнгө саадаг авилгачдын цоо шинэ сүрэг өсөж өндийж байна. Нэг үгээр хэлбэл, тооройнууд маань нас бие гүйцсэн тарган сайхан бодон болцгоожээ гэсэн үг. Аманд орсон шар тосыг хэлээрээ түлхэх тэнэг анчин байж таарах уу.

- Түшмэдийн үйл ажиллагааг зохицуулах төрийн албаны хуулинд "ашиг сонирхлын зөрчлийн" тухай тусгай бүлэг байдаг. Энэ чамлалтай гэж үү?

Байх нь байгаа, гэхдээ эрх зүйн тал дээрээ мухардмал. Эрүүгийн эрх дээр тусгагдаагүй, ёс төдий дурдагдсан. Онцгой хатуу хууль батлах шаардлагатай гэж бодож байна. Одоо тийм баримт бичиг Думд бий, үүнийг Борис Резник, бид хоёр өргөн бариад байна. Дээр дурдагдсан албаны хүмүүс, тэдний гэр бүлийнхэн орлого, зарлагаа нэг бүрчлэн дэлгэрэнгүй мэдүүлэх тухай заалт ч бас орсон.

Засгийн газрын бүх гишүүдийг би мэднэ. Сайдын "албан тушаалын наймааг" эхнэр нь, эсвэл хүүхэд нь, заримдаа өөрөө ч хариуцан эрхэлдэг гэдгийг хариуцлагатай хэлж чадах байна. Зурабовоор жишээлэхэд, түүний эхнэр бол эмийн бүтээгдэхүүний зах зээл дээр ноёрхогч хамгийн том брокеруудын нэг. Би янз бүрийн шалгаруулалт, үүний дотор "Эрүүл мэнд" үндэсний хөтөлбөрийн хүрээнд болсон шалгаруулалтанд оролцогсодтой ярилцаж байсан. Тэдний нотолж буйгаар, шалгаруулалтанд амжилттай оролцохын тулд эрүүл мэндийн сайдын гэргийтэй тохирох хэрэгтэй байдаг гэнэ.

Трутневийн тухай өмнө ярьсан. Сангийн сайд Кудрины гэргийг хар. Ямар клубт явж байна, ямар мөнгөөр сан байгуулав? Тэгэхлээр Ерөнхийлөгч л дуугарахгүй бол бид юу ч яриад нэмэргүй. Зөвхөн энэ удаа ч биш: албаны тэрэгний тусгай дугаарыг халах, парламентийг мөрдөн шалгах, хүүхдийн тэтгэмжийг нэмэгдүүлэх гээд олон жишээ бий. "Батлаад хэрэггүй" гэж хашгирч байсан тэр л хүмүүс ерөнхийлөгчийг дуугармагц "батлах хэрэгтэй" болоод эргэчихэж байна.

- Сайд нар гэснээс ... Олон нийтийн санал асуулгын дүнгээс харахад, ихэнхи иргэд маань хамгийн их авилгалд өртсөн яам бол ДЯЯ гэж тодорхойлжээ. "Хүчний" байгууллага дотроо ч тэр. Үнэхээр тийм гэж үү?

ДЯЯ бол хамгийн их авилгалд өртсөн байгууллага гэж хэлж чадахгүй. Зүгээр л хамгийн олон хүнтэй, бас олны анхаарлыг хамгийн их татсан байгууллага. Хэрвээ хувь хэмжээгээр тооцвол бараг ойролцоо тоо гарна. Авилгалын оргил өөд мацдаг авирагчдын дунд "хүчнийхэн" дотроо гаалийнхан манлайлдаг гэдгийг оруулаад тэр шүү дээ. ДЯЯ дотор авилгал авдаггүй хүн олон байдгийг би мэднэ, харин гаалийнхан дотроос ийм хүнийг эрээд олохгүй.

Холбооны Аюулгүй Алба, түүний зарим газар нь ДЯЯ-тай харьцуулахад авилгалд харьцангуй бага нэрвэгдсэн. Жишээ нь эдийн засгийн аюулгүй байдлын газар байна. Прокурорын газар бол тийм ч шилдэг газар бишээ. Ерөнхий прокурорыг шинээр томилсноос хойшхи 4 сарын хугацаанд Холбооны түвшний нийт 13 прокурорыг албан үүргээс нь чөлөөлжээ.

- Ерөнхий прокурор, Хуульзүйн Сайд хоёрыг сольсноос хойш үнэхээр 4 сар өнгөрчээ. Энэ хугацаанд ямар нэгэн үр дүн гарав уу?

Хуулийнхан дотор цус сэлбэх боловсон хүчний эргэлт явагдаж байна. Прокурорын дүйвээнээр ажлаа өгсөн хүмүүс Хуульзүйн яамны нөмөрт хорогдохоор явлаа. Нижегородск мужийн элчийнхээ хувиар, мужийнхаа прокурорыг албанаас нь чөлөөлүүлэхээр удтал хөөцөлдсний эцэст сая л нэг юм хэргээ бүтээлээ. Хуучин удирдлагууд энэ хэргийг авч үзэхээс цааргалж байлаа. Бүх материалыг нь бүрдүүлсээр байтал шүү. Шинээр томилогдсон Ерөнхий прокурор энэ асуудлыг даруй шийдэж мужийн прокурорыг халлаа. Гэвч өнөөдөр Хууль зүйн сайд Устинов энэ хүнийг Москва мужийн иргэний бүртгэлийн газрын тэргүүнээр томиллоо. Амбан захирагч Борис Громов түүнийг хүлээн авахаас татгалзана хэмээн найдаж байна.

"Гурван халимны" хэрэгтэй холбоотойгоор Ерөнхий прокурорын газрын мөрдөн байцаах төвийн даргын албаа өгсөн хүн өнөөдөр Моксва хотын иргэний бүртгэлийн газрын даргаар томилогдож байна. Ерөнхий прокурорын хоёр орлогч нь Хууль зүйн сайдын орлогч болцгоолоо. Өөрөөр хэлбэл хууль зүйн яам маань асар том ялгадас болон хувирчээ. Прокуророос цэвэрлэгдсэн бүх хүмүүс тийшээ үнэр авсан өт хорхой мэт нүүдэллэж байна.

- Боловсон хүчний өөрчлөлтөөс өөр дуулгах сонин алга гэж үү?

Өдгөө прокурорын газар дотор эрүүлжих үйл явц ид өрнөн шудрага ёсны үр соёолж эхлэж байна. Мөс хайлж прокурорын газрын ажилтнууд хэнээс ч айж цэрвэхгүйгээр үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх боломжтой болж байна. Гэхдээ хүмүүсийн айдас бүрэн арилахад хугацаа хэрэгтэй. Прокурор маань нэг хэсэгтээ л сталины чекистүүд лугаа хэний ч толгой дээр бууж мэдэх лантуу болон хувирсан болохоор аргагүй биз.

- Тэгвэл одоо Хуульзүйн яам лантуу болох уу?

Яалаа гэж дээ, санаа нь байвч сачий нь хүрэхгүй.

- Таныг ерөнхий прокурорын зөвлөхөөр томилогдсон гэж дуулдсан?

Нэмэж хачирлах үг алга.

- Та "Нэгдмэл Оросын" гишүүн. Дальнегорскийн мэрийн суудалд нэр дэвшигчийн аллага болон их хурал дээр нарийвчлан хэлэлцэхээр хойш тавьсан өөр олон авилгалын хэргүүдийн дараа, авилгалын эсрэг ширүүн гал нээхээр амалсан. Нам юу хийж чадах вэ?

Бидний боломж хязгааргүй гэсэн үг биш. Яг одоогоор бид хууль эрх зүйн чиглэлээр ажиллаж байна. Ихээхэн хөлс, хүч урсгасны дүнд хөрөнгө хураах, авилгалын эсрэг тэмцэх олон улсын конвенцид нэгдэж чадлаа. Дашрамд дуулгахад хав дөрвөлжин золголтоор бүтэн гурван жил ноцолдож байж арай гэж энэ удаа хөлд нь дэгээ ороон хуулиа баталлаа.

Нэгдмэл орос бол авилгачдын үүр, уурхай гэсэн цуурхал хаяа чих дэлсдэг. Хамгийн олон сонгогч, дэмжигчтэй үндэсний хэмжээний том намд тохиолдлын хүмүүс шургалсан байхыг үгүйсгэхгүй. Тэдэнтэй тэмцэх хэрэгтэй, хамгийн хатуу аргаар тэмцэх ёстой. Дотуур хутгах мэхийн тухайд гэвэл намын гишүүнийхээ үүргийг умартан бусдын идэш болохоо шахсан муж, орон нутгийн удирдагчдад хариуцлага тооцох асуудлыг гаргаж тавина.

- Гэхдээ нам өөр мэх ч бас хэрэглэж болно шүү дээ: жишээ нь сонгуулийн үеэр авилгач мээрийг "суйлах" ч юмуу муж, хотын зөвлөл дээр хэлцдэг авилгалын шийдвэрийг дугтрах гэх мэт...

Жор мэддэг ламаас зовлон үзсэн чавганц дээр гэдэгчлэн авилгал бол хошгирох, хошгируулах тухай асуудал огтхон ч биш. Чухам хэн нь жинхэнэ авилгач вэ гэдгийг тодруулах нь төрийн дум, эсвэл намын шийдэх хэрэг биш. Хэрвээ хэн нэгэн түшмэл эрүүгийн хариуцлагад татагдвал хариуцсан нам нь зохих шийдвэрээ гаргах л учиртай. Харин мөрдөн шалгах, байцаах эрх намд байхгүй. Хэрвээ хууль сахиулах байгууллага нь идэвхи, зүтгэл гаргахгүй юм бол бид юугаа хийж хуйхаа маажихав?

Эцсийн эцэст, бидэнд хэнийг буруутан гэж үзэх тухай тогтсон ойлголт байна. Хуулиар буруутан болох нь тогтоогдоогүй хэнийг ч авилагч гэж цоллох учиргүй. Нам, нарийн яривал хяналт шалгалтын төв болон бүсийн салбар зөвлөлүүд хууль сахиулах байгууллагатай нягт хамтран ажиллаж байна. Яг ийм үндэслээр, материалтай нь танилцаж үзээд намд элсэх болон сонгуульд оролцуулах эсэхийг нь шийдсэн тохиолдол бас бий.

Зугаатай ан

Худалдагдсан түшмэд хөрөнгөө хураалгах болно хэмээн Сергей Степашин амалж байна.

- Сергей Вадимович, Орост хоёр ходоодны шарх бий, нэг нь тэнэгүүд, нөгөө нь зам гэлцдэг. Магадгүй, бидэнд ганцхан шүдний өвчин бий, тэр нь хяналт шалгалт суларсан явдал хэмээн оношилж болох бус уу?

Мунхаглал, зам хоёр бол удмын өвчин гэдгийг бүгд мэднэ. Харин хяналт шалгалтын тухайд гэвэл, манайд хяналт шалгалтын зүү, тариур хангалттай олон байгаа болохоор, бид хөндүүр, зовиурыг мэдрэхээ байчихсан гэж бултах нь хайшаа юм. Гол нь тарилгаа хэдийд, яаж хийвэл зохихыг нарийвчлан тусгасан нэгдмэл жор байхгүй байгаа нь гар мухарлаад байгаа юм. Өвчнийг сэдрээхгүй, халдварыг тархаахгүй байх маш чухал. Энд тарилга хийх нь өөрөө чухал биш, харин өвчний голомтыг илрүүлэн устгах нь хамгаас чухал.

- Саяхан "Сахалин - 1", "Сахалин - 2" төслийг дүгнээд эцсийн шийдвэрээ гаргасан. Хяналт шалгалтын хорооноос гадаадын пүүсүүдийн үйл ажиллагааны талаар ийм хатуу дүн тавихад юу нөлөөлөв?

Уг шархыг бид зургаан жилийн турш анхааралтай ажиглан, энэ хооронд нийтдээ найман удаагийн урьдчилан сэргийлэх тарилга хийсэн. Төслийн өртгийн өсөлт, байгаль орчны бохирдол, ашгийн түвшний бууралт гээд өвчний шинж тэмдэг илэрч байгааг урьд өмнө нь ч бас анхааруулж байсан.

Нэгдүгээрт, Сахалин - 2 төслийн өртөг гэнэт огцом хоёр дахин өссөн явдал байна. Тэр тусмаа томилолтын зардал, хуулийн зардал гээд элдэв үйлчилгээний зардлууд ингэж өссөн нь сэжигтэй. Энэ талаар Ерөнхийлөгч саяхан дурдсан, дашрамд хэлэхэд, бид Ерөнхийлөгчийн ан хийх хорхойг хөдөлгөж чадсан. Хоёрдугаарт, байгаль орчинтой холбоотой хэргүүд байна. Асуудлыг бид бүгдээрээ, үүний дотор америк, англи болон япон түншүүд маань газар дээр нь үзэж танилцаад санал нэгдцгээсэн. Гуравдугаарт, хэрвээ зардал огцом өсвөл бидний хоёр, гурав, эсвэл арван жилийн турш олно гэж тооцож байсан ашиг буурна, мэдээж ингэх нь бидэнд ашиггүй. Тиймээс, бид ширээний ард суугаад оросын пүүсүүдийг ямар нэгэн байдлаар татан оролцуулах талаар бодох шаардлагатай болоод байна. Бид өнөөдөр өөрсдийн хүчээ ашиглах чадалтай болсон гэдэгт итгэлтэй байна.

- Оросын тоглоомын дүрэм ойлгомжгүй, бүрхэг байна гээд л уйлагнаад эхлэнэ дээ...

Миний бодлоор, гадаадын бизнесүүдтэй ажиллах ерөнхий дүрэм, зарчмууд тодорхой болсон. Хянан шалгах хорооны тэргүүний хувиар хэлэхэд, бид ирэх оноос ня-бо бүртгэл, тайлангийн хоёр тогтолцоонд шилжинэ. Нэг нь европын тогтолцоо, нөгөө нь америкийн тогтолцоо. Өөрөөр хэлбэл, нэгдмэл аргачлал нэвтрүүлснээр Price Water House Coopers юмуу гадаадын хөрөнгө оруулагчтай дурын хамтарсан байгууллагын үйл ажиллагаанд хяналт, шалгалтыг түвэггүй хийх болно. Элдэв сиймхий, онгорхой цоорхой эрж, хайж явдаг хүмүүсийн гарах гарцыг хаана гэсэн үг.

Ерөөс энэ он гадаадын хөрөнгө оруулалтыг хамгийн их татсан он болж чадлаа. Өдгөө Орос оронд багцаалбал 150 томоохон хэмжээний хамтарсан төсөл хэрэгжиж байна. Наад зах нь миний төрөлх хот Петербургаар жишээлэхэд, Всевольж дахь Форд үйлдвэрийн төсөл амжилттай хэрэгжиж байна. Петербург дэхь өөр нэг жишээ бол Тоёота.

- Их ав хэзээ эхлэх гэж байна?

Хэдийнэ эхэлчихсэн. Хэрвээ анзаарсан бол энэ авыг эхлүүлсэн хүн бол Ерөнхийлөгч. "Гурван халим" агнасныг хэлж байна. Холбооны Аюулгүй Алба, Дотоод Хэргийн Яам болон Ерөнхий Прокурорын Газрын зүг тавьсан сум байндаа яг онож туссан. Ингэж байж бид авилгалтай тэмцэх хуулиа баталсан. Дашрамд хэлэхэд, аль 1999 онд бичигдсэн хууль бүтэн долоон жил өнгөрсний дараа одоо л нэг юм батлагдаж байгаа нь энэ.

- Яагаад ингэж их удах болов?

Ингэж удах болсон хамгийн гол шалтгаан бол манай томоохон түшмэдийг түгшээсэн нэг эвгүй асуудал байсан юм. Тэр нь юу байв гэхээр нэгдүгээрт, орлогын мэдүүлгээ ил гаргах, хоёрдугаарт түшмэл хүн албанаасаа буусныхаа дараа ч ямар эх үүсвэрээр хувийн орд харш барив, ямар хөрөнгөөр тансаг машин худалдан авав, ямар ид шидээр элдэв төрлийн үл хөдлөх хөрөнгийн эзэмшигч болов гэдгээ заавал нотлох шаардлагатай байсан явдал. Харин бид өнөөдөр тэднийг чөлөөтэй агнах боломжтой болж байна, үргээнэ гэхэд хаашаа юм, үнэндээ тэдэнд хорогдох нуувч, нүх сүв олдохгүй.

Манай либерал эдийн засагчдийн зүгээс юу гэж гоншигнох нь хамаагүй, бид одоо луйварчдын хөрөнгийг хураах л болно. Ийм зүйл ангийг Эрүүгийн хуулинд ч бас тусгасан байгаа, тэгэхлээр томоохон түшмэдийн хөл гарыг овоо сайн аргамжсан гэсэн үг.

Харамсалтай нь бидэнд томоохон түшмэдийг авилгад өртөхөөс сэргийлэх, нэг ёсондоо авилгалын эсрэг дархлаа суулгах үр дүнтэй зэвсэг одоогоор алга. Хууль завхруулах юмуу эсвэл хууль зөрчөөсэй гэж бус, харин хуулиа мөрдөж ажиллаасай гэсэн үүднээс түшмэдэд хахууль өгдөг нь бүхэнд илэрхий. Үүнийг л бид өөрчлөх болно.

- Америк юмуу эсвэл Европын улс орнуудад, татвар төлөгчдийн мөнгө хаашаа урсаж буйг шалгаах нь иргэн хүний ариун үүрэг байдаг. Хэрвээ манайд татвар төлөгч жирийн иргэн татварын мөнгө юунд зарцуулагдахыг асуувал чамд ямар хамаа байна, зайл цаашаа гэж хэлэх бус уу?

Яагаад? Тийм зүйл ёстой байхгүй. Иймэрхүү хүсэлт над дээр хүртэл ирдэг, ерөөс бид хүмүүсээс хэдэн арван мянган хүсэлт хүлээн авч тэдний асуусан бүх асуултанд хариулж зөвлөгөө өгдөг. Хэдийгээр энэ нь миний үүрэг биш ч, би ийм ажлаас цааргалахгүй хийдэг.

Бид жил бүхэн тайлан гаргадаг, түүнийгээ интернет дээр бас нийтэлдэг. Бидний эрхлэн гаргадаг "Фитиль" гэж сэтгүүл байна, "Санхүүгийн хяналт" гэж сэтгүүл байна, мөн долоо хоног тутам гаргадаг мэдээ, мэдээллүүд бас бий. Түүнчлэн урд оны төсөв хэрхэн биелэгдснийг жил тутам тайлагнана. Мөн урд оны төсвийн талаархи Хянан, шалгах хорооны дүгнэлтийг жилд тутам өргөн мэдүүлнэ. Энэ бүгдийг хэвлэсэн байгаа, та чөлөөтэй үзэж болно. Ийм боломж нь 5-8 жилийн өмнө ч тэр, ерээд онд ч тэр, бас Зөвлөлт засгийн үед ч байсангүй, харин одоо бол боломжтой.

- Барууны орнуудад, хэрвээ татвар төлөгчдийн мөнгө "буруу гараар" орсон бол хамгийн дээд түвшиндээ огцордог. Оросын иргэд татварын мөнгө хаашаа урсаж байгааг яагаад сонирхдоггүй вэ?

Энэ чинь иргэдээс өөрсдөөс нь л асуух асуулт байна даа. Манайд ч бас огцорсон түүх бий. Зам, тээврийн яамны сайд асан Аксененко чухамхүү ийм үндэслэлээр огцорсон. Батлан хамгаалах яамны санхүүч хурандаа генерал Олейник мөнгө идсэн хэргээрээ шоронгийн хаалга татсан. Жилд 300 орчим эрүүгийн хэрэг үүсгэдэг. 5 сая рублиэс дээш хэмжээний төсвийн хөрөнгө зувчуулсан хэрэгт ноогдуулах эрүүгийн хариуцлагын тухай 285 дугаар зүйл, ангийг манай санаачлагаар оруулсан гэдгийг дашрамд дурдая. Энэ бол тийм ч их мөнгө биш.

Яагаад сонирхохгүй байгаад хэд хэдэн шалтгаан бий гэж бодож байна. Нэгдүгээрт, ямар боломж, ямар эрх эдэлж байгаагаа сайн мэдэхгүй байна. Хүмүүс энэ талаар илүү их ярьдаг байх хэрэгтэй. Хоёрдугаарт, хүмүүс төр засагтаа итгэхгүй байна. Энэ бол хамгийн том эмгэнэл. Шууд ярилцлагын үеэр, хүмүүс ерөнхийлөгчөөс ямар асуулт хамгийн их асуусныг анзаарсан уу? Зарчмын хувьд, эдгээр асуудлын 90 хувийг орон нутгийн захиргаа, үгүй дээ гэхэд оросын засгийн газар хариуцан шийдэх ёстой. Үүн дээр ерөнхийлөгч хариулт өгч байна. Яагаад? Учир нь хүмүүс ерөнхийлөгчдөө итгэж байна. Хэрвээ өөр хэн нэгэн түшмэл байсан бол худлаа хэлэх юмуу булзааруулах эсвэл юу хэлэхээ мэдэхгүй гацна. Ийм хандлагаас л ангижрах хэрэгтэй, энэ бол маш чухал.

Урвуулахуй гэж юу вэ?

Нэр төрөө эрхэмлэнэ гэж юу вэ?
Намба гэж юу вэ?

Dialectic: The Pulse of Freedom

From ancient Greek διαλεκτική (dialektike) "the art of argument through interactive questioning and answering", from διαλεκτικός (dialektikos) "competent debater", from διαλέγομαι (dialegomai) "to participate in a dialogue", from διά (dia) "inter, through" + λέγειν (legein) "to speak"

Dialectics are based around three concepts:

    1: Everything is made out of opposing forces/opposing sides.
    2: Gradual changes lead to turning points, where one force overcomes the other.
    3: Change moves in spirals not circles. (Sometimes referred to as "negation of the negation")

In classical philosophy, dialectic (Greek: διαλεκτική) is controversy: the exchange of arguments and counter-arguments respectively advocating propositions(theses) and counter-propositions (antitheses). The outcome of the exercise might not simply be the refutation of one of the relevant points of view, but a synthesis or combination of the opposing assertions, or at least a qualitative transformation in the direction of the dialogue.

The concept was given new life by Hegel, whose dialectically dynamic model of nature and of history made it, as it were, a fundamental aspect of the nature of reality (instead of regarding the contradictions into which dialectics leads as a sign of the sterility of the dialectical method, as Kant tended to do in his Critique of Pure Reason). In the mid-19th century, the concept of "dialectic" was appropriated by Marx (see, for example, Das Kapital, published in 1867) and Engels and retooled in a non-idealist manner, becoming a crucial notion in their philosophy of dialectical materialism. Thus this concept has played a prominent role on the world stage and in world history. In contemporary polemics, "dialectics" may also refer to an understanding of how we can or should perceive the world (epistemology); an assertion that the nature of the world outside one's perception is interconnected, contradictory, and dynamic (ontology); or it can refer to a method of presentation of ideas and/or conclusions (discourse). According to Hegel, "Dialectic" is the method by which human history unfolds; that is to say, history progresses as a dialectical process.

Намба гэж юу вэ?

Нэр төрөө эрхэмлэнэ гэж юу вэ?

Өглөө бүр нар зүүнээс мандаж баруунтаа жаргадаг. Энэ нь дэлхий ертөнцийн төв бөгөөд нар дэлхийг тойрдог гэх сэтгэгдэл эрхгүй төрүүлнэ. Гэтэл үнэн хэрэгтээ дэлхийн нарыг тойрдог, харин дэлхий тэнхлэгээ тойрон эргэдэг нь бидэнд нар дэлхийг тойрч буй мэт хуурамч сэтгэгдэл төрүүлж буй хэрэг шүү дээ. Нэгэн цагт дэлхий төвт ертөнцийн загварыг сүм хийдүүд баримтлан нар төвт загварыг үгүйсгэж байсан түүх бий. Сүм хийдүүд үнэний шүүгч, хөтөч, манлайлагч байх ёстой гэх үзэл суртлаа дэлхий төвт загвараар төлөөлүүлэн ойлгож байжээ.

Удалгүй түүхийн тавцан дээр монголчууд товойн гарч ирэхдээ Хятад, Энэтхэгээс авахуулаад Арабын хойг хүртэл дэлхийн өнцөг булан бүрт одон орны ажиглалтын төвүүд байгуулан сүм хийдүүдийн үзэл суртлын гол цөм болсон дэлхий төвт ертөнцийн загварыг няцаах өргөн далайцтай үйл ажиллагаа явуулав. Энэ нь алсуураа нийгмийн сор болсон сэхээтнүүдийг шашны үзэл сурталтай зөрчилдөх эх суурийг тавьжээ. Тэр цагийн сэхээтнүүд гэдэг нь лам нар.

Тэд аливаа үзэл суртал байгалийн жам ёс, зүй тогтлоос гажих ёсгүй гэсэн байр суурь баримталж байлаа. Ухаандаа нар дэлхийг тойрдог уу, үгүй юу гэдэг маргааныг сүм хийдийн зөвлөлийн хурлаар хэлэлцэн олонхийн саналаар шийдэх бус харин бодитой, үндэслэлтэй судалгаа шинжилгээгээр олж тогтоох ёстой гэсэн цоо шинэ үзэл баримтлал дэвшүүлж байв. Жишээ нь одон орны ажиглалт. Түүхэнд тэдгээр хүмүүсийг шашны шинэчлэгчид гэж нэрлэдэг.

Хамгийн алдартай шашны шинэчлэгч бол Мартин Лютер. Түүний бодлоор, үзэл суртал, байгалийн жам хоёр хоёулаа хөгжлийн хөдөлгүүр. Нэг ёсны эхнэр, нөхөр хоёр. Өрх гэр батжин хөгжихийн тулд хэн нэг нь давамгайлах ёсгүй. Бас бие, биедээ уусах учиргүй. Яг энэ зарчмаар иргэд өөр, өөрийн үзэл суртлаа бүтээдэг, харин сүм хийд үүнийг нь нухчин дарах бус харин тэтгэж дэмжин үйлчлэх үйлчилгээний байгууллага байх ёстой. Үзэл бодлоороо хэрхэн эвлэлдэн нэгдэх нь хүмүүсийн дотоод итгэл үнэмшлийн асуудал. Энэ асуудалд шашин, сүм хийдүүд хөндлөнгөөс хутгалдан оролцож, зааж зааварлах хэрэггүй. Олон ургальч үзлийг дэлгэрүүлснээр иргэд ч хөгжинө, сүм хийдүүд ч хөгжинө, бүхэлдээ нийгэм хожино.

Хөгжил хоёр талтай, тиймээс хөгжлийн асуудал нь дан ганц сүм хийдүүдийн явцуу асуудал биш, харин өргөн түмний ашиг сонирхлоороо нэгдсэн хамтын ажиллагаа, өргөн далайцтай оролцооны асуудал мөн болохыг олж харснаараа Мартин Лютер дундад зууны нийгмийг эрс шинэчлэлийн зам руу хөтлөх нийгмийн хөтөч, манлайлагч нь болж чадсан билээ.

Нийгмийг хөдөлгөгч хүч нь мөнгө, ашиг орлого болон хувирав. Мэдээж энэ өөрчлөлт сүм хийдүүдэд амар байгаагүй. Хүмүүс хөрөнгөжиж хяналтаас гарах нь тэдэнд ашиггүй. Гэхдээ тэд эрс өөрчлөлтөөс татгалзан алгуур, зугуухан өөрчлөлтийг дэмжсэн. Ингэхээс өөр ч арга байсангүй. Учир нь хаад, ноёд, баячууд, хөрөнгөтнүүд бүгдээрээ л хөрөнгөжин баяжиж тусдаа гарахыг мөрөөдөж байсан. Энэ хүслийг нь тухайн үеийн сүм хийдүүд зөвшөөрдөггүй байсан нь сүм хийдийг өөрсдийг нь ганцаардуулж байв.

Тэгэхлээр шашны үзэл суртлын асуудал нь нар, дэлхийн харилцааны тухай яриа гэхээсээ илүү нийгмийн шинэ харилцаа, хөгжлийн шинэ загварын тухай маргаан байжээ. Маргаан, мэтгэлцээн, шүүмжлэл өрнүүлэх нь гэмт хэрэг биш харин хүний болоод нийгмийн хөгжил, цэцэглэлтийн тулах цэг болон хувирчээ. Ухаандаа Гулливерын аялал мэтийн түүх санаанаасаа ургуулан зохиож бичээд сүм хийдийн зөвлөлийн хурлаар орж шийтгүүлэн шоронд орохгүй боллоо гэсэн үг. Өндгийг аль талаас нь хагалах зөв болохыг шийдэхээр хоёр улс хоорондоо дайтаад хэн нь ч хэнийгээ дийлж чадахгүй олон жил өнгөрдөг марзан түүхийн тухай энэ зохиолд өгүүлдэг шүү дээ.



Дэлхий даяар одон орны судалгааны төв байгуулж, чөлөөт худалдааг дэмжин, олон ургальч үзлийг дэлгэрүүлсэн явдал нь дэлхийн хөгжлийн чиг хандлагыг үндсээр нь эргүүлэх зорилгоор монголын төрөөс авч хэрэгжүүлсэн алсыг харсан иж бүрэн цогц бодлого байжээ. Нэгийг нь ч нөгөөгөөс нь салгах боломжгүй. Бүгд хоорондоо уялдаа холбоотой. Энэ бодлогыг ухаж ойлгон дэмжсэн бүх хүмүүс монголчуудын холбоотон болж байлаа. Тэд тооны хувьд цөөн, нууц байдалд ажиллаж байсан боловч монголчуудад үнэлж баршгүй тус хүргэж байжээ. Тулаан болгоны өмнө дайсныхаа бүх нууцыг мэддэг байсан нь тэдгээр хүмүүсийн ач тус, оролцоо байсны баталгаа.

Зүйрлэвээс, шалгалтын билет задарчээ гэсэн үг. Тиймээс монголчууд бүх шалгалтаа онц дүнтэйгээр өгч алхам бүртээ ялалт байгуулж байв. Гэтэл египтийн мамлъюкуудтэй хийсэн тулаанд анх удаа ялагдсан. Том биш, бараг хүн тоохгүй жижиг дайсан. Үүний учир нь монголын холбоотнууд буруу мэдээлэл дамжуулсантай холбоотой. Буруу билет сугалаад шалгалтандаа бүдэрсэн хэрэг. Хэрвээ монголчууд сүрхий мундаг дайчид байсан нь үнэн юм бол мамльлуукуудыг арчаад л өнгөрөх байсан шүү дээ. Мэдээлэл ямар үнэ цэнэтэй вэ гэдгийг энэ жишээ тод харуулж байна. Тиймээс монголын холбоотон байсан тагнуулчдын үнэ цэнийг дутуу үнэлж хэрхэвч болохгүй.

Яагаад үүнийг сөхөж яриад байна гэвэл монголчуудын хувьд нөхөр, дайсан гэх туйлширсан ойлголт байсангүй. Өнөөдрийн дайсан маргаашийн нөхөр болж болно. Нөхөр нь дайсан болж болно. Ийм жишээний нэг нь Чингисийг шархдуулсан Зэв жанжин эсвэл Тэмүүжиний дайсан, эртний анд гүр хаан Жамуха.

Монголчуудын хувьд дайсан гэхээр заавал муу хүн гэсэн утга агуулахгүй. Сайн дайсан бол хүндлэн дээдэлбэл зохих нөхөр мөн. Ийм хүнийг хороон далд оруулах бус харин амийг нь хэлтрүүлж шагнал урамшуулал олгоно. Сайн өрсөлдөгч бол сайн багш гэж үзнэ. Маш харьцангуй ойлголт.

Гэтэл европчуудын хувьд дайсан бол дайсан, нөхөр бол нөхөр гэсэн итгэл үнэмшил зонхилж байв. Энэ нь найзын найз миний найз, найзын дайсан миний дайсан гэх сократын гүн ухаанд суурилсан аристотелийн логик ухаантай холбоотой байжээ. Хэрвээ миний дайсан миний найз, эсвэл миний найз миний дайсан бол яах вэ гэх гаргалгаа байсангүй. Энэ асуудлыг олж хараад аристотелийн логикийг эрс шүүмжилсэн анхны гүн ухаантан нь шашны том зүтгэлтэн Николай Куза байв. Түүний нээж олсон шинэ санаа нь хожим шашны их шинэчлэлийн салхи тарих анхдагч үр болж чаджээ. Энэ бол Dignity.

Тухайн үед европчуудын дунд нэр төр гэх ойлголт нь бурхантай холбоотой ойлголт байв. Мэргэжлийн хүлэг баатрууд нь лам нар. Тэд өөрсдийгөө бурханы цэргүүд гэж үзнэ. Бурхан бол цав цагаан, чөтгөр бол тас хар. Бурхан бол өндөг мэт өөгүй цэвэрхэн. Чөтгөр бол хорон санаатан бузрын этгээд. Тиймээс түүх зохиохдоо хүнийг нэг бол тэнгэрт тултал магтна, үгүй бол газарт ортол муулна.

Гэтэл монголчуудын хувьд түүх өөрөөр бичигдэнэ. Хүн бүр алдаатай, оноотой. Чингис хаан гэхэд л багадаа ахыгаа харваж амийг нь хөнөөсөн байх жишээтэй. Мэдээж өөр олон алдаа бий. Гэхдээ эдгээр алдаа нь Чингис хааны нэр төрд огтхон ч харшлахгүй. Харин ч эсрэгээрээ түүний намтар, түүхийг чимэглэдэг. Магадгүй энэ алдаагаараа бахархах тул амьдралдаа үйлдсэн бүх алдаагаа нууц товчоонд нэгд нэгэнгүй тоочин бичжээ. Өгөөдэй хааны тухай гэхэд л бас ялгаагүй. Хар, цагаан, алдаа, оноог сүлжиж түүхийг бүтээнэ. Бурхан, чөтгөр хоёр нэгэн биед зэрэг цогцолжээ. Нэг зоосны хоёр тал.

Тэгэхлээр монголчуудын түүх нэр төр эрхэмлэх өнцгөөс бус харин нас намба гэх өнцгөөс, бүр тодруулбал хувь хүний хөгжил, төлөвшлийн үүднээс бичигдсэн байна. Өнөөдөр үр тариад маргааш нь жимс хураахгүйн адил, хүн нэг өглөө сэрээд бурхан болохгүй. Алдаж, онож, эрсдэж, аврагдаж явсаар хүн болж төлөвшинө. Ямар ч алдаа гаргахгүй явж байгаад амжилт олно гэж хэзээ ч байхгүй. Хэрвээ амжилтын оргил өөд явж л байгаа бол заавал алдаа хийнэ. Энэ бол байгалийн жам.

Тэгэхлээр dignity буюу нас намба гэх ойлголт нь хүний төлөвшилтэй холбоотой ойлголт байна. Төлөвшил нь олон үе шаттай. Томоогүй, гэнэн, балчир насаас авахуулаад хашир, хэрсүүд, хор шартай залуу нас, намуун дөлгөөн төлөв түвшин өтөл нас гэх мэт. Энэ бүх хувирал, өөрчлөлтийг нууц товчоогоор нэгд нэгэнгүй дэлгэн харуулжээ.

Хүн гэдэг байнга хувирч өөрчлөгдөх амьтан. Үнэхээр ухаан сэргэлэн, гүйлгээ ухаантай хүмүүс өөрийгөө эвдэн цаг үе, нөхцөл байдалдаа дасан зохицож оригил өөд мацаж чадна. Тийм хүмүүс хаад, ноёд болдог. Ингэж үзвэл ноён урваач, нохой шарваач гэдэг нь ихэс, дээдсийг магтсан үг болж таарна.

Өдгөө дэлхий нийтээр нас намбыг тэмдэглэн өнгөрүүлэх өдрүүд тохиож байна. Бид энэ өдрүүдийг элдэв хурал, цуглаан, шоу, наадам хийж үр дүнгүй өнгөрүүлэх бус харин нийгэмд тохиолдож буй тулгамдсан асуудлуудаа ил тодоор илэн далангүй ярилцаж ажил хэрэгчээр өнгөрүүлэх нь зүйд нийцэх билээ. Нас намба бол зөвхөн хувь хүний хөгжил, төлөвшилтэй холбоотой ойлголт биш. Энд улс орон, намууд болон  байгууллагуудын төлөвшил бас багтана.

Өндөр хөгжилтэй орнууд нэг өдөр төлөвшөөгүй. Бидний туулж буй бүх зовлон, бэрхшээлүүдийг бидэнтэй адилхан туулаад өнгөрсөн. Энэ бол зайлшгүй туулах ёстой зам. Эдлэх ёстой зовлон. Үүнээс бултаж тойрох аргагүй. Тиймээс бид энэ бүхнийг харааж зүхэж суух бус харин тойрч суугаад илэн далангүй ярилцах хэрэгтэй. Алдаа, оноогоо шүүх хэрэгтэй. Эцсийн эцэст энэ алдаагаараа бид бахархах учиртай.

Иргэд улс төрийн эрхээ эдлэн, сонгох сонгогдох, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, эвлэлдэн нэгдэхэд тулгарч буй бэрхшээлтэй асуудлуудаа илээр гарган тавьж төр засгийн зүгээс ямар дэмжлэг, туслалцаа үзүүлэх шаардлагатай талаар оролцогч бүх талууд хамтран шүүмж яриа өрнүүлж гарах гарцыг олох хэрэгтэй. Бусдын туршлагаас суралцах зүйл ч бидэнд бишгүй бий. Ингэж чадвал бид бүхэн хөгжлийн замдаа эргэлт буцалтгүй орох болно гэдэгт итгэлтэй байна.



Нэр төрөө эрхэмлэнэ гэж юу вэ?

Нэр төрөө эрхэмлэнэ гэж юу вэ?

Нэр төрөө эрхэмлэнэ гэж юу вэ?

Монгол ардын зүйр цэцэн үгс нь хүний хүмүүжил, төлөвшилтэй холбоотой "хүн нэрээ тогос өдөө", "сайн нэрийг хусавч үл арилна, муу нэрийг хүсэвч эс олдоно" гэх зэрэг үгсээр арвин баялаг. Нэр төрийг эрхэмлэн дээдлэхийг чухалчилсан хэллэгүүд. Эндээс харахад нэр төр гэгч нь байж ч болох, үгүй ч байж болох, байсан нэг нь гээгдэж, хаягдаж, орхигдож, үрэгдэж болох эд ажээ. Тэр бүү хэл бусдад булаалгуйлж, хулгайлагдаж ч болох мэт. Нэр төрөө алдах вий хэмээн нойр, хоолгүй манаж, сахиж байж ч мэдэхээр.

Нэр төрөө хамгаалах нь юу гэсэн утгатай вэ? Ертөнцөөс өөрийгөө тусгаарлан эзэнгүй арал дээр ганцаар амьдрах Робинзонын хувьд нэр төрөө хэнд ч алдахгүй хэмээн амар тайван суухын нэр мөн үү? Яагаад dignity гэх үгийг нэр төр гэж орчуулж тайлбарлаад байгаа нь хачирхалтай. Яг нарийндаа, dignity бол нэр төр гэхийн эсрэг ойлголт. Dignity нь та хаана амьдарч юу хийж байгаагаас үл хамаарах таны салшгүй хэсэг. Ингэхэд dignity гэж юу вэ?

Dignity, нэр төр хоёр бол нэг тэрэгний хоёр дугуй. Явах зүг нь ижил гэсэн санаа. Гэхдээ энэ нь уг хоёр ойлголт адилхан гэж ойлгоход хүргэдэг бололтой. Энэ бол төөрөгдөл. Эд бол нэг зоосны хоёр тал. Жишээ нь шоронгийн хоригдлын нэр төрийг юугаар хэмжиж, хэрхэн үнэлж, урамшуулах вэ? Тухайн гэмт хэрэг хийсэн этгээд өөрийн үйлдсэн хэргээрээ бахархаагүй, онгироогүй гэж үү? Энэ хүний байгуулсан гавъяаг төр засгаас өндрөөр үнэлэн гавъяат дээрэмчин, хөдөлмөрийн баатар хулгайч цолоор шагнаж болох уу? Яагаад зарим нь нэр төрөө үнэлүүлж цол хэргэм авдаг, яагаад зарим нь нэр төрөө үнэлүүлж шорон, гянданд хоригдоно вэ?

Нэр төр бол өргөн утгаараа олонд танигдах, бусадтай ижилсэх, нийтийн төлөө зүтгэхийн нэр. Эхлээд нийтийг бод, дараа нь өөрийгөө бод. Харин dignity бол өөр. Энэ бол бусдаас ялгарах, онцгойрох, өөрийн төлөө зүтгэхийн нэр. Эхлээд амиа бод, дараа нь нийгмээ бод. Явдал нь өөр гэсэн үг. Энэ бол хүний эрх, ардчилалын тулгуур зарчим. Энэ зарчмыг хамгийн анх томъёолсон хүн бол 1400-аад оны үед амьдарч байсан Ромын томоохон хамбуудын нэг, шашны том онолч, гүн ухаантан Николай Куза юм. Хэрвээ энэ хүний туурвисан бүтээлүүдийг уншвал энэ асуудлыг маш ул суурьтай гүнзгий судалсан байхыг олж харах болно.

Тухайн цагтаа Чингис хаан шиг муу хүн энэ хорвоо дэлхий дээр ганц ч байгаагүй. Өнөөдөр түүн шиг гайхамшигтай хүн алга. Гэтэл нэгэн үеийн гайхамшиг хэмээн бишрэн шүтүүлж байсан зарим хүн өнөөдөр сураг чимээ алдарлаа. Нөгөө цуутай өндөр нэр төр, алдар суу нь хайчав? Нэр төрөө эрхэмлэнэ гэдэг нь бусдад таалагдахын нэр мөн гэж үү? Нэр төр юунаас үүсдэг вэ?

Гэтэл dignity нь хүн төрөхөд хамт бий болдог, үүнийг зааж, сургах асуудал байхгүй, харин хүлээн зөвшөөрөх асуудал бий. Үүнийг яагаад нэр төртэй хольж хутган бантан зуурна вэ?

Хөгжил бүхэн үе шатуудтай, үе шат бүр нь өөрийн ялгарах онцлогтой. Цэцэгт ургамлаар жишээлье. Үр суулгасны дараа соёолно, дараа нь нахиална, иш навч ургана. Нас бие боловсорч гүйцмэгц үржлийн ажилд орно. Балын сайхан үнэр, амт ханхлуулсан цэцэг дэлбээлж орчны ялаа, зөгий тэргүүтэн хорхой, шавьжийг өөртөө татна. Боловсроогүй байхад нь ямар ч зөгий тоож цэцгэн дээр суухгүй. Ялаа, зөгий бол цэцэгний үржлийн ажлыг гүйцэтгэгчид. Тэд нэг цэцгээс нөгөө рүү дамжин нисэхдээ тоос хүртээх ажил хийнэ. Хэрвээ ийм солилцоо хийхгүй бол үр жимс ургахгүй. Тэдгээр шавьж бол цэцэгний аврал. Харин үр жимс ургасны дараа хорхой, шавьж шиг хэрэггүй дайсан байхгүй. Цэцэг, навч тансаг үнэрээ даруй халж оронд нь элдэв өргөс, зүү, хатгуур ургуулж шавьжнуудыг даруй үлдэн хөөж зайлуулна.

Энэ жишээнээс юу харагдаж байна? Анхандаа цэцэг, шавьж хоёр бие, биеэ огт танихгүй, огт мэдэхгүй. Дараа нь хоорондоо найзлаад, эцэст нь муудалцаад сална. Тэд хэзээ ч хоорондоо дасахгүй, бас хэзээ ч хоорондоо эвлэрэхгүй. Энэ амьдрал мөнх үргэлжилнэ. Мөнхийн найз гэж байхгүй, мөнхийн нөхөр гэж байхгүй. Харин мөнхийн эрх ашиг гэж бий. Энэ бол амь амиа бодох явдал. Энэ бол өөрийгөө аврах явдал. Нийтийн эрх ашиг ба хувийн эрх ашгийн зохицол.

Үүнийг одоогоос бараг 700 жилийн тэртээ Николай Куза олж хараад хөгжлийн шат бүхэнд өөр, өөр үнэн оршин байна, энэ нь хөгжихөд зайлшгүй шаардлагатай заяамал зүй тогтол бөгөөд үүнийг хэн ч өөрчлөх юмуу амьдралаас салгах боломжгүй, тиймээс өөр, өөр үнэн, өөр өөр оршихуй зэрэгцэн байхыг үл тэвчин нухчин дарах бус харин тэднийг хамгаалж, тэтгэн дэмжих ёстой гэсэн алдарт дүгнэлтээ гаргасан юм. Энэ дүгнэлтийн үр дүн бол dignity буюу нас намба, товчоор хэлбэл намба гэсэн ухагдахуун юм. Хөгжлийн үе шатууд буюу насжилтийг заасан ойлголт. Хэрвээ намба алдагдах л юм бол хөгжлийн явц замаасаа гажин үр жимс нь боловсорч чадахгүй зогсож хөгжил унтарна.

Хүний хөгжил ургамлын хөгжилтэй яг адилхан. Тиймээс dignity буюу намба гэдэг нь хүний эрх, эрх чөлөө, ардчилал, олон ургальч үзлийн тулгуур зарчим болон тодорчээ. Энэ нь нэр төр эрхэмлэхтэй огт хамаагүй шал өөр ойлголт юм шүү дээ.

Нас намбатай холбоотой монгол ардын олон зүйр үг байдгийн нэг нь Эхийг нь эцээхгүй, тугалыг нь тураахгүй гэх хэллэг. Аливаа зүйл хоёр талтай, энэ хоёрыг салгаж болохгүй, бас нийлүүлж болохгүй. Үнэн, худал хоёр нийлж байж нэг сав дүүрнэ, амьдрал бүрэн бүтэн болно. Чухам энэ үнэнийг танин мэдсэн учраас монголчууд түүхийн тавцан дээр товойн гарч чадсан юм.

Монголчууд ингэж томоор сэтгэж чадсан учраас томоор хөдөлж чаджээ. Айхтар хүчтэй, чадалтай, халаас дүүрэн мөнгөтэй байсан учраас дэлхийг эзэлсэн хэрэг огт биш, харин том бодлоготон байж чадсан учраас дэлхийд ноёрхолоо тогтоосон. Энэ бодлогын цөм нь dignity буюу намба гэх зарчим бөлгөө. Энэ бодлогоо бусдад зөв таниулж ойлгуулж чадсан учраас дайснууд дотроосоо өөртөө холбоотнууд элсүүлж чадсан юм. Шашин шүтэх, үзэл бодлоо хамгаалах, олон ургальч үзлийг тэтгэн дэлгэрүүлэх бүх үүд, хаалгыг нээж өгсөн. Энэ бол урваж шарвах юмуу нэр төр хамгаалах тухай яриа огт биш. Энэ бол хөгжил, дэвшлийн замыг тавих тухай яриа. Итали, Франц, Англи гэхчлэн монголын холбоотон байсан олон хүмүүс хожим энэ санааг улам гүнзгийрүүлэн хөгжүүлж баяжуулсаар бидний өнөө үетэй золгосон билээ.

Харамсалтай нь бидний тархи жижгирчээ. Ухааны бэлчээр дэндүү жижигхэн байна. Наад зах нь цэцэрлэг, сургуулийн боловсролыг хар. Хүүхдүүдийг яг цэрэг мэт нэг хэмээр захирах гэж оролдож байна. Зүй нь тэд багадаа зүггүйтэж, сахилгагүйтэж, хэрэг тарьж байх ёстой хүмүүс. Ингэж байж ухаан нь тэлнэ, задрана, хүмүүжинэ. Өөр, өөр зан авир, ааш араншинтай нүүр тулгаран тэмцэж энэ тэмцэл дундаас хүүхдүүд өөрийгөө нээж олох учиртай. Өрнөдийн боловсрол яг энэ замаар явдаг. Нас намбыг шууд дэмжиж хамгаалж байна шүү дээ. Гэтэл манайд үүний шууд эсрэгээр явж байна. Хүүхдийн эсрэг нэг төрлийн хүчирхийлэл, оюуны террор хийж байна. Үр дүнд нь хүүхдүүд өөртөө итгэлгүй, аймхай хулчгар, сул дорой, арчаагүй нэгэн болон хүмүүжиж хүн чанар нь эвдэрч байна. Хүн чанар муутай хүн хичнээн эрдэм номтой байгаад сайн үйл бүтээх үү? Харин хүн чанартай хүн сайн үйлийн төлөө өөрийгөө хөгжүүлж чадна. Тэгэхлээр сургуульд бид хүүхдэд юу заах ёстой вэ?                       

Рубльтэй хүн

М. Ходорковский, Л. Невзлин

МОСКВА 1992

Эх орны дайснууд
(Оршлын оронд)

МЕНАТЕП гэж юу вэ?

Бидэнд буюу олон улсын санхүүгийн МЕНАТЕП нэгдлийн захирлуудын зөвлөлийн тэргүүн болон түүний нэгдүгээр орлогчид тавьсан асуулт зурагтаар орон даяар цууриатав. Цэнхэр дэлгэцээр аль болох товчхон ярихыг нэвтрүүлгийн редактор дөнгөж сануулаад байлаа. МЕЖБАНКОВСКОЕ ОБЪЕДИНЕНИЕ НАУЧНО-ТЕХНИЧЕСКОГО ПРОГРЕССА  (Банк хоорондын шинжлэх ухаан - техникийн дэвшлийн нэгдэл) буюу товчлоод МЕНАТЕП гэдэг нэрийг тайлбарлаж эхэлтэл нэрийн тайлал нь биш, харин бидний зорилго юу болохыг сонирхож байгаа нь бидэнд тодорхой болов. Хариулт нь аяндаа л гарч ирэв:

МЕНАТЕП - энэ бол баялаг эзэмших эрхийн хэрэгжилт.

Нөгөө нь бүр товчхон хариулав:

МЕНАТЕП - энэ бол баялагт хүрэх зам.

Бидний өмнө цаанаас бэлдсэн оюутан голдуу сонсогчид байлаа, гэвч энгийн гэмээр үнэн тэдний хувьд нээлт байжээ гэх сэтгэгдэл бидэнд төрж байв. Бид кадрт дахин орсонгүй - анхнаасаа ийм тавил төлөвлөөгүй байв. Гэхдээ хамгийн сонирхолтой зүйл дуран авай унтарсны дараа эхлэв. Телекамер ямагт сэтгэл түгшээсэн дарамттай байдаг, камергүй болмогц чөлөөтэй болж биднийг үй олон асуултаар булав:

- Манайд баялаг эзэмших эрх бий гэж үү?
- Үүнийг Үндсэн Хуулиар баталгаажуулсан уу?
- Ингэхэд баялаг гэж юу вэ?
- Баялаг бол ахуйн норм гэж та нотолж байна. Энэ нормыг хэн тогтоох вэ? Үүнийг хэн зөвшөөрөх юм?
- Хувь хүний баялгийг коммунизм байгуулагчдын ёс зүйн журамтай хэрхэн уялдуулах вэ?
- Баялаг ёс зүйгүй гэж танд санагдахүй байна уу?
- Баялагт хүрэх зам - энэ нь капитализмыг сэргээх үү?

Бид бие биенээ ам нээнгүүт ойлголцоно. Чухам тэр цагт бүтэн далан жилийн турш хаалттай байсан энэ сэдвээр ул суурьтай, дэлгэрэнгүй яриа өрнүүлэх хэрэгтэй байна гэдгийг бид дор бүрнээ ухаарцгаасан юм. Ингэж энэхүү номыг бичих амаргүй ажлын санаа төрсөн юм. Ажиллах явцдаа эх сурвалжууд судлан, арван долооны оны Октябрийн үр дагавруудыг эргэн харах зуурт дунд сургууль болон дээд сургуульд бидэнд зааж байсан олон ташаа ойлголтоосоо бид ангижирсан бөлгөө. Энэ нь зовлонтой хэрнээ зайлшгүй алхам байв: бид хоёулаа комсомолоос гаралтай.